Rosenmöller wil regeren

Foto: NRC Handelsblad, Rien Zilvold

Ook dit jaar komt GroenLinks weer met een tegenbegroting bij de Algemene Beschouwingen. Stevige kritiek, maar ook realistische alternatieven. Dat is volgens fractieleider Paul Rosenmöller 'kwaliteitsoppositie'. Inmiddels staat de vraag of GroenLinks geschikt is om te regeren op de politieke agenda.

Door Peter de Bruijn en Gijsbert van Es

Paul Rosenmöller wil graag regeren. Natuurlijk, eerst moeten de volgende verkiezingen worden gewonnen, andere partijen zullen GroenLinks voor de formatie-gesprekken moeten uitnodigen, en er moet een goed programma liggen. Maar in principe is de politiek leider van GroenLinks bereid regeringsverantwoordelijkheid te dragen. Hij wil dat zelfs tot inzet maken van de volgende verkiezingscampagne van GroenLinks.

Rosenmöller: "Bij de volgende verkiezingen - of dat nu zoals gepland in 2002 zal zijn of al over vier maanden - zal de voortzetting van Paars-II in Paars-III niet vanzelfsprekend zijn. Tijdens de komende campagne zal veel gezegd en geschreven worden over de vraag of GroenLinks bereid is om te regeren en of GroenLinks kán regeren. Ik zal daar zelf ook het nodige over zeggen. Wat mij betreft is het antwoord op die vragen twee keer: 'ja' .

Als de kiezers dan vervolgens een signaal afgeven 'die jongens moeten het kabinet in', dan moeten we die kans ook optimaal benutten. Maar we moeten wel eerst een goede verkiezingsuitslag maken. We moeten ons huidige aantal zetels behouden en misschien zelfs nog een beetje sterker worden. Als we drie zetels verliezen, houdt het hele verhaal op."

Hij blijft dus voorzichtig. Dit jaar zit Rosenmöller tien jaar in de Tweede Kamer en hij weet hoe snel de stemming in de politiek kan omslaan. "De bananenschillen liggen om de hoek. Waar? Dat weet je in Den Haag nooit. Je hebt hier een gevleugeld gezegde: vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Ik weet heel goed hoe moeilijk het was, en is, om dat vertrouwen te krijgen. Ik moet daar op een verstandige manier mee om gaan. Niet je hand overspelen, niet jezelf rijk rekenen, maar ook niet te bescheiden."

Dat er momenteel een serieuze discussie kan worden gevoerd over regeringsdeelname van GroenLinks, is voor een belangrijk deel op het conto van Rosenmöller te schrijven. De ex-vakbondsleider in de Rotterdamse haven kwam in 1989 als onafhankelijke kandidaat op de lijst voor GroenLinks. Hij is niet afkomstig uit één van de partijen waaruit GroenLinks is ontstaan: PPR, CPN, PSP en EVP.

Na een desastreuze verkiezingsnederlaag in 1994 werd hij fractieleider, nadat hij het aanvankelijk in een duo-lijsttrekkerschap met Leoni Sipkes had moeten afleggen tegen het duo Mohammed Rabbae en Ina Brouwer. Tijdens het eerste paarse kabinet betitelde de pers Rosenmöller, en niet het CDA, als de echte oppositieleider. GroenLinks maakte bij de Kamerverkiezingen vorig jaar een flinke sprong voorwaarts, van vijf naar elf zetels. Nog steeds zijn de opiniepeilingen gunstig. In de buurlanden van Nederland doen de Groenen al mee aan de regering. Het zou een doorbraak betekenen als in de nieuwe eeuw ook in Nederland een partij ter linkerzijde van de sociaal-democratie aan de macht zou gaan deelnemen.

GroenLinks koos er onder leiding van Rosenmöller voor om de nadruk te leggen op het werk in de Tweede Kamer en voor een realistische koers. De partij wil niet louter linkse getuigenispolitiek bedrijven. Het etiket 'extreem-links', dat premier Kok tijdens de verkiezingscampagne op de partij probeerde te plakken, beklijft daarom niet. Inmiddels prijst Kok de fractieleider van GroenLinks. "Heel authentiek en heel herkenbaar", zei hij in Den Haag Vandaag over Rosenmöller, bij diens tienjarig jubilieum in het parlement.

Rosenmöller noemt de koers van zijn partij 'kwaliteitsoppositie' stevige kritiek, maar ook realistische alternatieve voorstellen. Dit jaar zal GroenLinks bij de algemene beschouwingen weer met een tegenbegroting komen, die de partij laat doorrekenen door het Centraal Planbureau.

Wat deugt niet aan de Miljoenennota?

"Het is onverstandig beleid om een miljard lastenverlichting grotendeels via het arbeidskostenforfait te laten lopen. Dat komt dus niet bij de de laagste inkomens terecht. Ook het generiek uitsmeren van de verhoging van de kinderbijslag is onverstandig. Een overheid die beperkt in zijn middelen zit, moet dat geld veel gerichter inzetten. Er zijn nu heel veel mensen die meer kinderbijslag en lastenverlichting krijgen, terwijl ze dat helemaal niet nodig hebben. De overheid doet alsof ze heel rijk is, terwijl de maatschappelijke noden op het gebied van zorg, kinderopvang en milieu buitengewoon hoog zijn. Onze tegenbegroting is lastenneutraal. We gebruiken dat miljard liever om een aantal van die noden op te lossen."

Voor het eerst in lange tijd komt begrotingsevenwicht in zicht bij de rijksbegroting. Is begrotingsevenwicht een doel dat moet worden nagestreefd?

"Nee, dat kun je zo niet zeggen. Ik erken dat over een langere periode het wegwerken van het tekort een belangrijk doel is. Maar op korte termijn accepteren we een bescheiden begrotingstekort. Het wegwerken van het sociale tekort en het tekort in de zorg vinden we net zo belangrijk. Dat moet je steeds in balans zien. We laten mensen niet creperen om het probleem van de overheid op te kunnen lossen. Overigens zie ik dat begrotingsevenwicht niet meteen ontstaan. In het belastingplan is voor 2001 ongedekt vijf miljard aan lastenverlichting opgenomen."

Maar er zijn al signalen dat er weer flinke meevallers aan zitten te komen.

"Dan moeten we ook eerlijk tegen elkaar zijn. Als de cijfers niet kloppen en er is in werkelijkheid nauwelijks meer een tekort, dan zou er wel eens sprake kunnen zijn van een verborgen agenda bij het kabinet. Dat geld zou wel eens gebruikt kunnen worden als verkiezingspot om de Kamer tegemoet te komen bij de effecten op de middeninkomens van het belastingplan. Dan wordt ons dus wel een lelijk kunstje geflikt via de Miljoenennota."

In de Kamer kunt u buitengewoon fel zijn in het debat. Tegelijkertijd bent u een politicus die zoekt naar meerderheden, die iets voor elkaar wil krijgen.

"Het is van belang om iets van eigenheid te hebben en ook te houden. In de haven kon ik ook heel fel zijn, maar ik kon ook compromissen sluiten. Die manier van opereren heeft me toen een goede verstandhouding met de werkgevers opgeleverd. Ik heb van de werkgevers altijd begrepen dat ze liever te maken hebben met iemand die hard maar betrouwbaar is, dan met een zwabberaar."

Is de reden voor die voorzichtigheid als regeringsdeelname ter sprake komt, niet dat het traditioneel-linkse deel van de achterban van GroenLinks grote moeite zal hebben met het sluiten van compromissen op gevoelige punten?

"Helemaal niet. In de partij is het betrekkelijk stil over de vraag of we al dan niet moeten gaan regeren. Dat komt natuurlijk omdat de partij inmiddels heel veel bestuurskracht heeft ontwikkeld. We besturen mee in drie van de vier grote steden. We hebben dit jaar ook de sprong naar de provincies gemaakt. Alle partij-afdelingen die daarbij betrokken zijn, weten hoe besturen werkt. De wisselwerking tussen idealisme en realisme zit stevig verankerd in de partij"

Maar de pijn komt ook pas later, als er echt een regeerakkoord moet worden gesloten. Wordt het asielbeleid daarbij het moeilijkste punt, bijvoorbeeld in een coalitie met het CDA?

"Dat is wel een moeilijk punt. Ik weet niet of 't hét moeilijkste punt wordt."

Bestaat er bij de volgende verkiezingen geen historische kans een linkse meerderheid aan de macht te helpen? PvdA, D66 en GroenLinks hebben nu samen al zeventig zetels. Met een linkse coalitie zou GroenLinks toch meer van zijn programma kunnen verwezenlijken dan in een coalitie met PvdA en CDA?

"Dat zou inderdaad de meest interessante coalitie zijn. PvdA, GroenLinks en D66 zouden elkaar het makkelijkst kunnen vinden op een sociaal- ecologische koers. Maar als je alle verkiezingsuitslagen van na de Tweede Wereldoorlog analyseert, dan zie je dat zo'n linkse meerderheid er nog nooit is gekomen. Het zou wel heel toevallig zijn als dat in 2002 wel lukt. Ik ga nu niet heel hard iets roepen over iets dat nog nooit is gelukt."

Is GroenLinks niet net als de andere partijen flink opgeschoven naar het midden? In het verkiezingsprogramma wordt tegenwoordig op het belang van het maatschappelijk middenveld gewezen, iets dat je meer met het CDA associeert.

"Zowel bij het CDA als bij ons wordt nagedacht over moderne vormen om het maatschappelijk middenveld te organiseren. Dat is een interessante parallel. Ik vind dat een openbaar bestuur dat gelooft in zijn eigen kunnen ook maximaal moet investeren in zijn tegenkrachten. Dat maakt de democratie levendig. Je kunt niet alles vanuit Den Haag of vanuit lokale overheden regelen. Het versterken van de inspraak en medezeggenschap vind ik uiteindelijk een zinvollere bijdrage aan goed openbaar bestuur dan de weg van de staatkundige vernieuwing. Dat kan op zich een nuttige aanvulling zijn op de representatieve democratie. Maar de manier waarop het bestuur omgaat met de burgers, vind ik uiteindelijk bepalender voor de kwaliteit van de overheid."

Dat staat toch op grote afstand van het oude linkse idee van de maakbare samenleving?

"Het staat op afstand van het idee dat de staat het allemaal alleen kan. Het is een andere, maar niet per definitie een meer bescheiden, rol voor de politiek. Je vult het anders in. Dat vind ik een verbetering. Ik weet niet of je dat als links of rechts kan definiëren. De VVD heeft niet zoveel met dit gedachtengoed, dat is allemaal maar stroperigheid volgens de liberalen, maar D66 ook niet. CDA en PvdA hebben er veel meer mee. Ik kan dat niet onder de noemer links of rechts brengen."

Vervelend om te erkennen dat GroenLinks naar het midden is opgeschoven?

"Helemaal niet. Op een aantal punten durven we de realiteit inderdaad meer onder ogen te zien. Dat is prettig. Daar heb ik ook wel iets aan bijgedragen."

U neemt uw partij daarin verder mee?

"Ik neem niemand mee, maar ik geef af en toe een signaal af. Daarvan heb ik tot nu toe de ervaring dat het, soms na veel discussie, wel lukt."

In het verleden heeft u gezegd dat de politiek leider van een partij in de Tweede Kamer moet zitten. Betekent dat dat er een andere politiek leider bij GroenLinks moet komen als minister Rosenmöller van Sociale Zaken plaatsneemt in het kabinet Kok-III?

"Absoluut. Zolang ik daar tenminste iets over te zeggen heb. Ik vond en vind nog steeds dat de politiek leider van een partij de fractieleider in de Tweede Kamer moet zijn. Maar goed, de vraag of ik minister wil worden, is nog niet gesteld en daarmee ook nog niet beantwoord."

Wilt u het?

"Het is echt te vroeg om daar iets zinnigs over te kunnen zeggen."