Door HANS BEEREKAMP
In drie eerdere documentaires getuigde regisseur Joost Seelen van zijn affiniteit met politieke activisten, waarvan de morele integriteit op z'n minst ter discussie staat: de veroordeelde moordenaar en mensenrechtenactivist Alan Reeve in Jaar 1 (1993), een brandstichtende milieuactivist in Jammerdal (1996) en de macchiavellistische leiders van de Amsterdamse kraakbeweging in De stad was van ons (1996).

Er zit enige logica in Seelens keuze voor een documentaire over Marinus van der Lubbe, naast Mata Hari waarschijnlijk deze eeuw de beroemdste en meest omstreden Nederlandse acteur op het toneel van de wereldpolitiek.

De werkloze metselaar en verwoed zwemmer Van der Lubbe stak in 1933 de Berlijnse Rijksdag in brand, werd voor die daad ter dood veroordeeld en geguillotineerd en verschafte daarmee Hitler de aanleiding de macht in Duitsland definitief naar zich toe te trekken. Of de uit de Communistische Partij Holland getreden brandstichter alleen handelde of in opdracht van de Komintern dan wel de Nazi's is een nooit opgehelderd mysterie. Uit Seelens film Water en vuur blijkt dat er nog veel meer onbeantwoorde vragen zijn. Was er contact voor de brandstichting met NSDAP-beambten? Werd Van der Lubbe tijdens zijn proces gedrogeerd? Zelfs over de details van de executie bestaat onenigheid.

Seelen doet weinig pogingen om klaarheid te brengen. Zijn film lijkt vooral te willen meedelen dat Van der Lubbe de afgelopen 65 jaar het object van mythevorming is geworden. Zo bevat de documentaire naast originele beeld- en geluidsopnamen van het proces veel interviews met - in beeld anoniem blijvende - tijdgenoten en deskundigen, van verschillende fictiefilms over Van der Lubbe en scènes waarin acteur Fedja van Hut fragmenten voorleest uit brieven.

Omdat de getuigen en deskundigen noch de fictiefragmenten geïdentificeerd worden, laat staan geduid of gewogen, draagt Water en vuur alleen maar bij aan de door de film zelf geconstateerde mythevorming. Enkele niet ter zake doende, impressionistische visuele illustraties zorgen er misschien voor dat de film als ,,creatieve documentaire' gezien wordt, maar niet aan een toename in feitelijk inzicht. Het best wordt de film samengevat in het liedje dat aan het slot gezongen wordt: ,,Het is een mysterie, de brand van Berlijn/ Er is iets bijzonders aan, wat zal dat zijn?' Rarara!