Pieter Steinz
In de Nieuwe Kerk dragen schrijvers en popmusici hun haat-liefdeverhouding met de Bijbel uit. De Pocket Canon, twaalf bijbelboeken met een inleiding, inspireerde tot deze aanpak.

HET BOEK JOB is subversief, het evangelie van Johannes is een Shakespeariaanse tragedie, de evangelist Marcus is een kinderlijk verteller en de apostel Paulus een bekrompen 'meester van de soundbite'... Wie de inleidingen tot de eerste twaalf deeltjes van de vorig jaar verschenen Pocket Canon leest, zal niet verbaasd zijn dat de Schotse uitgeverij Canongate nogal wat kritiek over zich heen heeft gekregen.

Gelovige christenen waren woedend over het plan om de boeken van de Bijbel uit te geven 'als op zichzelf staande literaire werken', en beschuldigden de 'anti-christelijke' en 'anti-bijbelse' inleiders onder meer van godslastering. Waarschijnlijk - of liever: natuurlijk - werkte de fundamentalistische actie averechts. Van de Pocket Canon gingen bijna een miljoen sets over de toonbank, het idee werd verkocht naar 14 landen, en het woord Gods werd weer zo hip dat Crossing Border nu ter gelegenheid van de Nederlandse uitgave van de broekzakboekjes een avond organiseert waarop schrijvers en popmusici hun haat-liefdeverhouding met de Bijbel in de Haagse Nieuwe Kerk uitdragen: 'Het Boek is weer Woord'.

De Canongate-aanpak mag populistisch zijn - de bijbelboeken worden afzonderlijk uitgegeven, voor een meeneemprijs, met een coole zwartwitfoto op de omslag, en met een voorwoord van een Bekende Wereldburger - een knieval voor het grote publiek kun je de Pocket Canon niet noemen. Niet alleen omdat de inleidende essays over het algemeen origineel en van hoog niveau zijn, maar ook omdat aan de bijbelteksten zelf niet gemorreld is. In Groot-Brittannië werkt men met The Authorised King James Version of the Bible, de bijbelvertaling uit 1611 die 'meer dan enig ander werk in de geschiedenis' van invloed is geweest op het hedendaagse Engels. In Nederland grijpt uitgeverij Atlas terug op de Statenvertaling uit 1637. Lang leve de Tale Kanaäns!

De belangrijkste aantrekkingskracht van de Pocket Canon ligt in de keuze van de inleiders. Soms is die onverwacht, zoals in het geval van cultschrijver Will Self, de inderdaad nogal apocalyptisch aangelegde bespreker van de Openbaringen, of Bono, die in de tweede serie de Psalmen becommentarieert. Soms is die op een komische manier voorspelbaar. Zo wordt Paulus' vrouwvijandige brief aan de Korintiërs geïntroduceerd door de feministe Fay Weldon. Haar bijtende dialoog met de schrijver van ,,al die ondramatische brieven naar hier en daar'' behoort tot de hoogtepunten van de Pocket Canon. ,,Luister naar Paulus in Korintiërs'', fleemt ze, het vers citerend waarin de apostel zijn broeders tot 'eenheid van zin en gevoelen' maant. Waarna ze antwoordt: ,,Oh thanks! And it's to be your judgment, isn't it, because you have the hot-line to God? (...) Put away our adulthood and submit be as a little child.''

Weldon wantrouwt de ooit zo wrede bekeerling-apostel: ,,Does the leopard change his spots as he changes sides?'' Maar haar scherpe toon valt in het niet bij die van de romancier Louis de Bernières (Captain Corelli's Mandolin) in zijn voorwoord bij Job. Bernières schrijft bewonderend over de literaire waarde van het 18de bijbelboek, met zijn dramatische ironie en zijn 'klassieke existentialistische held'. Maar voor de God die erin optreedt, de 'sarcastische megalomaan' die zichzelf 129 verzen lang op de borst klopt zonder uitleg te geven bij de beproevingen die hij Job laat doorstaan, heeft hij geen goed woord over. Bernières' cynisme doet denken aan dat van Randy Newman in zijn onvergetelijke God's Song (1972), de zwart-humoristische klaagzang waarin een ter verantwoording geroepen God toegeeft dat de mens minder voor Hem betekent dan 'het kleinste yucca-boompje': ,,I burn down your cities how blind you must be/ I take from you your children and you say how blessed are we/ You all must be crazy to put your faith in me/ That's why I love mankind.''

Randy Newman zou ook een goede keus zijn geweest als Canon-inleider, net als Bob Dylan (Openbaringen) of Bill Clinton (Hooglied). Maar eigenlijk is er over de selectie van Canongate nauwelijks te klagen. Neem bijvoorbeeld de Israelische schijver David Grossman, die naar aanleiding van Exodus de gelegenheid krijgt om het nationale karakter van het joodse volk terug te voeren op de traumatische, maar vormende veertig jaar in de woestijn. Of Nick Cave, die uitlegt dat een ouder wordend rock'n'roll-beest liever Marcus leest dan het zo heerlijk bloedige Oude Testament. Waarom? Omdat de evangelist als een kind zo opgewonden zijn verhaal doet, met veel 'plotselings' en 'onmiddellijks' en mensen die wild rondrennen en schreeuwen. En omdat Jezus bij Marcus een persoon is van vlees en bloed, en niet het bleke aftreksel dat de Anglicaanse Kerk ('de decafé onder de erediensten') van Hem maakte.

Hetzelfde round character ('zelfverzekerd, doordrijverig en ietwat onaangenaam') komen we tegen in Johannes. Tenminste volgens de schrijver/journalist Blake Morrison, die in de beste van de tot nu toe verschenen bijbelboekjes uitlegt waarom het vierde evangelie het meest buitenissige en poëtische is. Omdat het uitgewerkte metaforen in plaats van simpele vergelijkingen gebruikt; omdat het spiritueel én aards is; omdat het doordesemd is van een Shakespeariaanse noodlotsdreiging; en vooral omdat het de betoverende kwaliteit heeft van een sprookje.

Wie Morrisons essay leest, begrijpt wel waarom uitgeverij Atlas voor de Nederlandse editie alleen vervangers heeft gezocht voor de drie minder bekende Britse inleiders; zo doet Nicolaas Matsier Genesis, Geert van Istendael Spreuken en Mgr. R.Ph. Bär Lucas. Maar eigenlijk is het jammer dat niet ieder boek uit de Statenvertaling een Nederlandse exegeet gekregen heeft. Judith Herzberg over het Hooglied, Freek de Jonge over Prediker, Ilse DeLange over Corintiërs, Elco Brinkman over Job, Johan Cruijff over Spreuken - dát was pas nieuws onder de zon geweest.

'Het Boek is weer Woord', gepresenteerd door bisschop Bär, met onder meer optredens van Thé Lau, 16 Horsepower, Meir Shalev, Therapy? en Fay Weldon. Do. 7 okt. Nieuwe Kerk, Den Haag.

De Nederlandse editie van de Bijbel in pocketformaat (Statenvertaling plus inleidingen) wordt uitgegeven door Atlas. Prijs 6,95 gulden per deeltje, twaalf delen in cassette 65 gulden.