Tientallen schadeclaims door trillen en zakken

Bij al die bevingen of trillingen, uitgezonderd Roermond, is een oorzakelijk verband met aardgaswinning op z'n minst waarschijnlijk. Groningen staat onder invloed van het omvangrijke gasveld Slochteren, geëxploiteerd door de Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM). Wat Drenthe betreft is dezelfde maatschappij in veel kleine velden actief; rondom Alkmaar wordt aardgas gewonnen door Amoco en bij Purmerend is het weer de NAM die de brandstof naar boven haalt. Daarom zijn de bevingen als schadelijk effect van de gaswinning te beschouwen, net als een langzame maar continue bodemdaling, die zich vooral in Groningen voordoet.

Het causaal verband tussen aardgas en aardschok is voor dr. M.W. van de Sluis uit Assen een vaststaand feit. Als economisch geograaf, gespecialiseerd in energie en milieu, en lid van Provinciale Staten (PvdA) is hij al jaren bezig zijn standpunt uit te dragen dat de NAM, althans in Groningen en Drenthe, volledig aansprakelijk is voor de schokken en de schade die eruit voortkomt.

Bij het KNMI in De Bilt is men iets minder stellig. Volgens dr. H.W. Haak, hoofd seismologie, is alleen bij een serie trillingen in het Eleveld (1991 en 1992) de gaswinning als bron van het geofysisch "incident' wetenschappelijk bewezen. ,,In alle andere gevallen'', zegt hij, ,,was sprake van circumstantial evidence, soms een opeenhoping daarvan, wat betekent dat het oorzakelijk verband waarschijnlijk tot zeer waarschijnlijk is.'' De seismoloog baseert zijn uitspraak onder meer op een uitvoerig onderzoek van diverse instituten (ook het KNMI zelf) naar de bevingen, nadat het socialistische Kamerlid Zijlstra, geïnspireerd door Van der Sluis, hierover schriftelijke vragen aan de minister had gesteld. Het desbetreffende rapport verscheen in 1993.

Haak: ,,Bij de eerste schokken van 1986 in Assen en 1987 in Hooghalen stonden we voor een raadsel. Nog nooit eerder hadden we zo noordelijk in Nederland een aardbeving meegemaakt. We dachten wel aan het Slochterenveld, maar dat leek ons toch te ver weg. Bovendien werden wel vaker knallen en trillingen vernomen, maar die bleken vrijwel zonder uitzondering afkomstig van supersonische vliegtuigen boven de Noordzee. De relatie tussen aardschokken en gaswinning is pas aan het licht gekomen toen er rondom Assen een serie seismometers was geplaatst. Meten is immers weten.''

Schade door aardschokken, vaak bestaande uit scheuren in muren, plafonds en vensterbanken of gebroken glaswerk, wordt niet door de gangbare opstal- of inboedelverzekering gedekt. Wie meent gedupeerd te zijn door de gaswinning, kan een claim indienen bij de betrokken maatschappij of concessionaris. Dat is zowel in Groningen en Drenthe als in Noord-Holland veelvuldig gebeurd, maar met wisselend succes. Van der Sluis: ,,Amoco in Noord-Holland heeft de affaire naar behoren afgewikkeld, maar de NAM traineert de zaak en heeft nog geen cent uitgekeerd.''

Na de twee schokken van 1994 rondom Alkmaar zijn bij Amoco 28 schadeclaims ingediend. Daarvan heeft de maatschappij er circa tien gehonoreerd, aldus woordvoerder P. Verburg. Hoeveel geld daarmee in totaal gemoeid was, wil hij niet zeggen, wel dat het per geval om ,,enkele duizenden guldens'' ging. Verburg: ,,Het oorzakelijk verband tussen gaswinning en aardschokken is destijds naar onze mening juridisch niet aangetoond. Dat we toch tot uitkering zijn overgegaan, heeft te maken met goed nabuurschap. We zijn hier al meer dan dertig jaar actief en hechten aan een goede relatie met gemeenten en bewoners, vandaar.''

Bij de NAM in Assen zijn in de loop der jaren tientallen schadeclaims uit Groningen en Drenthe binnengekomen. Volgens woordvoerder F. Duut is daarvan één gehonoreerd: ,,Het betrof een woning in Middelstum, waar een vitrinekast met waardevolle attributen was omgevallen, kosten 1.750 gulden. Volgens onze bouwkundige expert een twijfelgeval, maar we hebben de reclamant het voordeel van de twijfel gegeven.''

In alle andere gevallen is inderdaad geen cent uitgekeerd, tot ergernis van een groep bewoners in Roswinkel, die sinds maart vorig jaar, toen daar een schok van 2,6 op de schaal van Richter werd geregistreerd, een conflict met de NAM hebben. De bewoners schrijven de scheuren in hun huizen toe aan gaswinning in die buurt, maar volgens het door de NAM ingeschakelde architectenbureau Klein is de oorzaak van bouwkundige aard. Statenlid Van der Sluis voert in het belang van de reclamanten aan dat bureau Klein te zeer aan de NAM is gelieerd om het predikaat "onafhankelijk' te verdienen. ,,Onzin'', reageert woordvoerder Duut, ,,Klein is wel degelijk objectief en zou het niet in zijn hoofd halen zijn onafhankelijkheid prijs te geven. Trouwens, bij twee nieuwe gevallen in Roswinkel hebben we nog een ander bureau ingeschakeld en dat kwam tot dezelfde conclusie.''

Duut noemt het beleid dat de NAM in deze kwesties voert een ,,rechtvaardig'' beleid: ,,Als miljardenbedrijf gaat het ons niet om het geld, maar om zuiverheid in de omgang met burgers. Bij twijfel laten we de balans in het voordeel van de burger omslaan, maar we willen geen ongewenste precedenten scheppen.'' En over Van der Sluis: ,,Wat hij doet, is stemmingmakerij. Nog nooit heeft hij iets onderbouwd.''

Het oorzakelijk verband tussen gaswinning en bodemdaling alsook de (waterstaatkundige) schade die het continue proces teweegbrengt, wordt door de NAM niet betwist. Als consequentie daarvan neemt de maatschappij haar financiële verantwoordelijkheid. In Groningen, het Slochterenveld, doet de daling zich voor in de vorm van een platte schotel, die zich over het grootste deel van de provincie uitstrekt. Volgens de prognoses zal in het centrum van de schotel de bodem omstreeks het jaar 2050 met 38 centimeter zijn gedaald. Voor de waterhuishouding heeft dit een reeks nadelige gevolgen, die moeten worden gecompenseerd door aanpassing van dijken, kaden, beschoeiingen en de bouw van diverse gemalen. Hiervoor heeft de NAM 650 miljoen gulden in een speciaal fonds van de provincie gestort.

Ook in Noord-Friesland, een ander concessiegebied van de NAM, moet de maatschappij voor de kosten opdraaien, met dit verschil dat hier de zaak in de concessievoorwaarden is geregeld. Om in Friesland de gevolgen van de bodemdaling te compenseren, zou bijna 170 miljoen gulden nodig zijn.

Een geval apart is het Zuidlaardermeer op de grens van Groningen en Drenthe, dat als gevolg van de bodemdaling in Noord-Nederland dreigt leeg te stromen. Ook dit is een probleem waar het statenlid Van der Sluis al jaren aandacht voor vraagt: door de gaswinning loopt het 660 hectare grote meer schuin af richting Slochteren met als gevolg dat er water via het Drentse Diep naar het noorden wegvloeit. Inmiddels hebben beide provincies samen met de waterschappen een plan ontworpen om het water door middel van een stuw met sluis in het Drentse Diep tegen te houden, een voorziening die ook weer op rekening komt van de NAM.

Maar dat alles is volgens Van der Sluis nog niet voldoende: ,,Door de bodemdaling zakt ook het grondwater in Drenthe, dat nu eenmaal hoger ligt dan Groningen. Daardoor heeft de Drentse natuur extra te lijden onder verdroging _ een schadepost die we voorlopig op meer dan honderd miljoen gulden taxeren. Maar daarover hoor je verder niemand praten.''

Het ministerie van Economische Zaken, de provincies Groningen en Drenthe, het KNMI en de NAM hebben een folder "Gaswinning en Aardschokken' uitgebracht met informatie over eventuele schadevergoeding. De folder is verkrijgbaar bij de provincies Groningen ((050) 3 16 41 60 en Drenthe (059) 2 36 52 65), alsmede bij de gemeenten en de openbare bibliotheken in deze provincies.