Cahier Derde Woensdag

Nieuws

Achtergronden

Opinie

Profiel

Documenten

Toespraak van de president van de Algemene Rekenkamer

"Alles van waarde is weerloos". Deze dichtregel van Lucebert staat in grote neonletters hoog op een kantoorgebouw in Rotterdam. Treffender kan ik Enschede niet samenvatten.

Graag begin ik met u hartelijk te danken voor het feit dat u mij als president van de Algemene Rekenkamer in de gelegenheid stelt meteen al aan het begin van deze eeuw bij te dragen aan levend staatsrecht. Het is een bijzondere eer het woord te mogen voeren in uw vergadering. Het is een bijzondere eer u onze zogenaamde Rapporten bij de Rekening in de vergadering te mogen aanbieden. Ik moet u zeggen dat ik mij een beetje voel als mijn dochter vanochtend. Zij moet namelijk een boekpromotie houden. Toen wij die dit weekend samen aan het voorbereiden waren, was ik enigszins afgunstig op het feit dat zij tien minuten had voor 128 bladzijden, terwijl ik tien minuten heb voor 1521 bladzijden.

Wij houden vandaag verantwoordingsdag ten doop. De bijdrage van de Algemene Rekenkamer valt daarbij in twee componenten uiteen. U ziet hier ook twee verschillende stapels liggen. De eerste component bestaat uit de inmiddels bijna klassieke Rapporten bij de Rekening, het rechtmatigheidonderzoek van de Rekenkamer van 1999. Het zijn 15 departementale rapporten en een algemeen deel. Afgezien van de inhoud -de Rekenkamer kan niet alles feestelijk houden vanochtend --is het feestelijke daaraan dat wij de versnelling van de aanbieding ervan aan u gezamenlijk hebben weten te realiseren. Zowel de departementen als wij hebben werkelijk alles op alles gezet om meteen in 2000 de vorige eeuw op die manier versneld af te sluiten.

Wij sluiten daarmee overigens in onze ogen meer af dan alleen de eeuw en 1999. De versnelling vormt tevens het sluitstuk van alle verbeteracties die ons alle drie, kabinet, Kamer en Rekenkamer, onder de noemer Operatie comptabel bestel 15 jaar lang handenvol werk hebben gegeven. Maar het is alleszins de moeite waard geweest. (k hoop dat u allen straks met veel plezier zult kijken naar, in goed Nederlands, de pictograaf van de voorgeschiedenis die wij op pagina 10 van het algemene deel voor u hebben opgenomen: in één oogopslag 15 jaar.

Al sedert enkele jaren - het geldt ook over 1999 - is ons oordeel over de rechtmatigheid van de inkomsten, de uitgaven en de verplichtingen van het Rijk telkens tegen de 100% redelijke zekerheid. Gewoon goed dus. Maar, nu wordt het iets minder complimenteus, geen rechtmatigheid jaar in jaar uit zonder onderliggend financieel beheer van goede kwaliteit. Rechtmatigheid is geen rustig bezit. Er moet altijd, eik jaar weer, aandacht blijven voor de kwaliteit van het financieel beheer, zowel van de departementen, als van ons, als van de controlerende politici.

Over 1999 moeten wij helaas enige verslapping in de aandacht voor de kwaliteit van het financieel beheer constateren. Het aantal ernstige tekortkomingen van alle rekeningen tezamen was juist gestaag aan het teruglopen. In 1998 waren het er 11, maar de helft daarvan bleek in de loop van 1999 weggewerkt te zijn. Helaas is er tegelijkertijd een groter aantal nieuwe tekortkomingen bij gekomen. Het totaal over 1999 is daarmee opgelopen naar 13. Een flink aandeel van deze ernstige tekortkomingen in het financieel beheer komt op het conto van de deels jonge agentschappen. Ook het aantal bezwaaronderzoeken dat wij dit jaar naar aanleiding van de Rekening 1999 zullen uitvoeren, is gestegen in plaats van gedaald. In 1999 waren het er twee, naar aanleiding van de uitkomsten 1998. In 2000 zijn het er drie, naar aanleiding van de uitkomsten 1999. Hoe dit zich precies over de departementen spreidt en of een departement gelijk is gebleven, achteruit is gegaan of juist vooruit, kunt u dadelijk in één oogopslag zien op de pictograaf die van elke samenvatting per departement is opgenomen in het algemene deel.

Het volstaat om één blik te werpen op de metertjes van de machinekamers van de departementen.

Het is tijd om over te stappen op de tweede component die door minister Zalm de verdieping en de vernieuwing is genoemd. VBTB staat voor: van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording. Ook daarover hebben wij een aantal rapporten aan te bieden. Van de zijde van de Kamer wordt al enige tijd bepleit om verantwoording niet alleen in geld uit te drukken, maar ook in beleidsprestaties. Deze derde woensdag in mei 2000 geeft daarvoor wat ons betreft het startschot; het startschot van een marathon die de departementen en de Kamer moeten lopen en waarbij door allen van de Rekenkamer veel aanmoedigingen en voorlopig natte sponsjes mogen worden verwacht. Wie denkt dat vandaag de finish wordt bereikt, moet ik teleurstellen. De finish is vandaag namelijk zelfs nog niet in zicht, moet ik ter ontnuchtering van het hele proces opmerken.

Jaarlijkse verantwoordingen over geld en beleid kunnen niet zonder goede begrotingen in concrete beleidsdoelen uitgedrukt. De dummybegrotingen zijn daarvoor bedoeld. Vervolgens moet de politiek het erover eens worden welke prestatiegegevens van de departementen worden verwacht en daarna moeten de departementen in betrouwbare en nauwkeurige prestatiegegevens begroten, zodat de Kamer daarover na prinsjesdag kan debatteren. Verder moeten de departementen bovendien in staat zijn, zich in dezelfde termen ruim een jaar later te verantwoorden op Verantwoordingsdag in mei, zodat de Kamer daarover weer kan debatteren en er enkele maanden later haar voordeel mee kan doen als over de begrotingen wordt gesproken, enzovoort, enzovoort, enzovoort. Dat is de cyclus die nu wordt ontworpen.

Op verzoek van de Kamer hebben wij ons als een soort vingeroefening gebogen over 32 geselecteerde beleidsprioriteiten van het jaar 1999 en over wat over die prioriteiten in termen van beleidsprestaties in de departementale verantwoordingen 1999 is opgenomen. Na een jaar ervaring blijkt dan dat het de ministeries is gelukt om over één derde van die geselecteerde prioriteiten daadwerkelijk de gevraagde beleidsinformatie te geven. Bij twee derde van deze prioriteiten is dat dus niet gelukt. In die gevallen verwachten wij dan wel dat in de rapportage uiteen wordt gezet waarom het niet of nog niet is gelukt. Daarvoor kunnen allerlei plausibele redenen zijn, want alle begin is moeilijk. Ook aan die verwachting hebben de departementen redelijk voldaan, zij het dat bij één vijfde van de prioriteiten waarover geen beleidsinformatie wordt gegeven, evenmin uitgelegd wordt waarom die informatie ontbreekt. Ook bij navraag door ons gaven de departementen daarover niet thuis. Het is allemaal uitgebreid terug te vinden in de publicatie Beleidsprioriteiten 1999/2000.

Als ik zo vrij mag zijn, richten wij ons over uw hoofd heen met het rapport Verantwoorden over beleid vooral tot de departementen zelf. Van hen wordt namelijk de forse inspanning verwacht om dit allemaal te doen. Wij hebben bij vier departementen een analyse van acht beleidsterreinen gemaakt en dat gecomplementeerd met een handreiking waarvan wij hopen dat er driftig gebruik van zal worden gemaakt, zodat de Kamer daarvan weer de vruchten kan plukken. Ten minste één aanbeveling betreft ook uw Kamer zelf: maak met het kabinet alstublieft afspraken over concrete beleidsdoelen en vraag de ministers alstublieft om concrete prestatiegegevens. Wij stelden namelijk aan de hand van de gevalstudies opnieuw vast wat volgens mij voor u gesneden koek moet zijn en wel: hoe globaler de Kamer haar vragen stelt, hoe algemener de beantwoording van de zijde van de ministers.

Ik sluit af met een opmerking over de voortgangsrapportage over het hele proces die de Kamer onlangs van de minister van Financiën heeft ontvangen. Minister Zalm zei het al. Wij hebben die voortgangsrapportage in de korte tijd die ons gegeven was toch nog maar eens nader beschouwd. Ik wil de Kamer daaruit voor de komende debatten graag twee aandachtspunten meegeven.

Ten eerste: het bijeengaren van de prestatiegegevens over de volle breedte van de begroting zal nog veel voeten in de aarde hebben. Wat ons betreft moet tegelijkertijd, ook nu al, veel aandacht worden besteed aan de betrouwbaarheid en nauwkeurigheid van die gegevens, alsmede aan de mate waarin die gegevens straks in de verantwoordingen vallen binnen het oordeel van de accountantsdiensten. Dat is namelijk nu niet het geval.

Ten tweede maken wij ons zorgen over het verlaten in de voortgangsrapportage van wat in onze ogen aanvankelijk een veelbelovend ambitieniveau was voor de zogenaamde bedrijfsvoeringsverklaring. Ik hoorde minister Zalm eigenlijk al aankondigen, dat hij op dat verlaten van het ambitieniveau misschien terugkomt. Als dat waar is: hulde daarvoor. De kwaliteit van de bedrijfsvoering, waaronder de kwaliteit van het financieel beheer, vormt de spil. Zonder die spil ontstaan risico's voor de rechtmatigheid, die dus nu echt goed op orde is, maar zonder die spil ontstaat ook geen vaste basis voor betrouwbare en nauwkeurige beleidsinformatie. Dat is toch waarvoor we het allemaal uiteindelijk doen: dat u op termijn uw tijd niet meer hoeft te besteden aan behandeling van de vraag of er wel beleidsinformatie is en of die wel betrouwbaar is, maar dat u daarvan uit kunt gaan en dat u op grond van de beschikbare beleidsinformatie in staat wordt gesteld te debatteren over de vraag welke maatschappelijke werkelijkheid uit de gegevens blijkt.

Mevrouw de voorzitter! Het-was mij een genoegen en een eer om vandaag in uw vergadering het woord te mogen voeren. Ik zou haast zeggen: het smaakt naar meer. Ik dank u voor uw aandacht.

De voorzitter: Ik dank de president van de Algemene Rekenkamer voor het aanbieden van de commentaren van de Rekenkamer bij de jaarverslagen.