Wordt het ‘doaqian' of ‘baoqian'? Amerikaanse diplomaten zoeken naar het juiste Chinese woord voor ‘sorry'. Verslag vanaf het slagveld der semantiek.

Door onze redacteur FRANK VERMEULEN
ROTTERDAM, 10 APRIL. Nadat Peking drie eerdere conceptversies heeft afgewezen, zijn Amerikaanse diplomaten gisteren begonnen aan het vierde concept van de brief die een eind moet maken aan de impasse tussen de VS en China over het gestrande spionagevliegtuig. Die mededeling van Amerikaanse regeringsfunctionarissen, gisteren aan CNN, duidt erop dat de diplomatieke rel tussen beide mogendheden over de botsing op 1 april van de EP-3E Ariës II met een Chinees gevechtstoestel wordt uitgevochten op het slagveld van de semantiek, de betekenisleer.

In het kort komt de stand van zaken er op neer dat de Chinese autoriteiten van de Amerikanen officiële excuses eisen omdat zij volgens Peking verantwoordelijk zijn voor het veroorzaken van de botsing waarbij de vermiste Chinese piloot Wang Wei zo goed als zeker om het leven kwam. Washington heeft intussen al verschillende diplomatieke registers opengetrokken, maar nog geen mea culpa uitgesproken. Wél dreigementen: dat de 24-koppige bemanning onverwijld en onbezeerd retour moet, en dat het spionagetoestel ,,Amerikaans grondgebied'' zou zijn dat niet mag worden betreden. En, aldus president George W. Bush gisteren, dat het incident de onderlinge relaties kan beschadigen. Maar ook milder gestemde teksten zijn geprobeerd, zoals het uitspreken van leedwezen over het verlies van de piloot, tot zelfs een ‘sorry' van minister Powell (Buitenlandse Zaken). Maar een kowtow maken voor Peking? Door het stof voor China? Daar lijkt men in Washington niet over te piekeren. Daarom zijn beide partijen op zoek naar een mooie, dubbelzinnige formulering om uit de slepende impasse te geraken.

Maar in het Chinees komt het nogal aan op de nuances. Het eerder uitgesproken ‘regret' of leedwezen werd door het officiële Chinese persbureau Xinhua vertaald met ‘yihan' (spreek uit: jiechan). Maar dat is volgens Karin Aalderink, medewerker van het China Documentatiecentrum van de Leidse Universiteit, een uitdrukking van leedwezen zonder toegeven van eigen fout. Peking sprak daarom vorige week van ,,een stap in de goede richting'', maar onderstreepte dat er een ,,volledig excuus met erkenning van de verantwoordelijkheid voor het ongeluk'' moest komen. In dat geval is een eenvoudig ‘duibuqi' (spreek uit: doejboetjsie) ook onvoldoende. Aalderink: ,,Dat lijkt op hoe wij ‘sorry' zeggen als we per ongeluk op iemands tenen staan of even voorlangs gaan.'' Nee, Peking is uit op ‘daoqian' (spreek uit: dauwtsjčn).

‘Daoqian' betekent letterlijk: ,,Ik spreek over mijn fout''. Het is de meest plechtstatige manier om toe te geven dat men een grove fout heeft gemaakt. Om aan te geven hoe fijn de grenzen kunnen liggen: de vergelijkbare term ‘baoqian' (spreek uit: bauwtsjčn) is net te zwak. Aalderink: ,,Het verschil is nauwelijks waarneembaar. ‘Baoqian' betekent meer ‘ik koester het gevoel van feilen', maar Chinezen gebruiken die term niet in een politieke context.''

De Amerikanen doen er goed aan de Chinese eis niet te licht in te schatten, blijkt ook uit de woorden van de Leidse sinoloog prof.dr. E. Zürcher. Hij wijst erop dat China (net als Japan) een ,,excuus-cultuur'' is. ,,Het zich voortdurend excuseren is vast onderdeel van de dagelijkse conversatie,''zegt Zürcher. ,,Dat hangt weer samen met ‘gezicht' en, belangrijker, met het voorkomen van gezichtsverlies. Je mag onder geen beding gezichtsverlies lijden. Omgekeerd kun je scoren als je een tegenstander gezichtsverlies kunt bezorgen.''

Uiteindelijk, zo zeggen de meeste betrokkenen, zullen beide partijen er wel uitkomen. Niet vergeten moet immers worden dat Westerse landen ook hun culturele eigenaardigheden hebben. Hoewel geen excuus-cultuur, door het stof gaan voor een mindere is ook daar ongebruikelijk. Maar een verontschuldiging, afgedwongen met de gevangschap van 24 Amerikanen, is in Westerse ogen niet erg gemeend en weinig verplichtend.

Zie ook:

Relatie VS met China op scherp na luchtincident (2 april 2001)