Indien het overleg tussen NS en bonden vandaag niets oplevert, staat de treinreiziger drie dagen staking op het spoor te wachten: twee voor FNV en één voor de concurrerende VVMC.

Door onze redacteur ESTHER ROSENBERG

ROTTERDAM, 4 APRIL. Het was zo overzichtelijk. Eind december werd door bijna alle bonden, lang van tevoren, een staking aangekondigd, voor één dag. Een goed excuus voor veel mensen om de kerstdagen te vervroegen en vrij te nemen.

Deze week zullen reizigers met nostalgie terugkijken op die staking. Het spoor is inmiddels een arena geworden van wilde en klantvriendelijke acties, dreigende rechtszaken, dreigende stakingen en rechtszaken om die stakingen te voorkomen.

Het ultimatum van FNV Bondgenoten aan de directie van NS loopt vanavond om zes uur af. Dan besluit de bond of hun 3.300 machinisten en conducteurs morgen en overmorgen gaan staken. De concurrerende spoorvakbond VVMC (3.500 leden) heeft al gezegd het "besmette werk" niet over te nemen. Sommige van zijn leden zullen morgen en vrijdag ook niet werken, omdat dat "mogelijk geen zin heeft". Dat betekent dat een groot gedeelte van de treinen zowel donderdag als vrijdag de hele dag niet zal rijden, omdat er geen personeel is. De treinen die wel rijden zullen hierdoor grote vertragingen oplopen. De grootste kans om met de trein op tijd op de plaats van bestemming aan te komen is in het noorden en het zuiden van het land. Dat was in december ook zo. Volgens CNV- bestuurder Wyb Kusters komt dat omdat het NS personeel in het noorden van het land al jaren op vaste trajecten bij spoorwegbedrijf Noordned rijdt. Toen zij daartegen in opstand kwamen, schoten de collega's in de rest van het land hen ook niet te hulp. De machinisten en conducteurs in het zuiden van het land hebben nu al minder variatie in hun werk dan het inmiddels beruchte anti-vertragingsplan ('rondje rond de kerk') van NS met zich meebrengt. Door dit plan gaan zij er misschien zelfs op vooruit, geen reden om te staken. Dat zou overigens aanstaande maandag weer anders kunnen zijn. De radicale vakbond VVMC zegt, opmerkelijk genoeg, juist in Limburg recent veel leden te hebben verworven. Hoe dat komt, kan de VVMC-woordvoerder niet zeggen. VVMC zit in een lastig parket sinds FNV gisteren nee zei tegen afspraken met NS waartegen VVMC ja zei. Oorspronkelijk wilde de als radicaal bekend staande VVMC eergisteren al gaan staken, maar zag daar op het laatste moment van af, na tussenkomst van de minister en de instelling van een arbitragecommissie. Na de aankondiging van FNV dat er donderdag en vrijdag treinstakingen komen, heeft VVMC een eigen stakingsdag uitgeroepen op maandag. Als FNV staakt, staken wij ook, verklaarde VVMC-bestuurder Hubert Vankan vanochtend de ommezwaai. "Nu FNV gaat staken zijn we terug bij af", verdedigde Vankan zich.

VVMC gaat maandag staken, omdat het wettelijk verplicht is om een staking minimaal 48 uur vantevoren aan te kondigen. Nu FNV gaat staken zijn publieksvriendelijke acties niet meer geloofwaardig, zegt Vankan. "Dat stadium zijn we voorbij." Publieksvriendelijke acties, waarbij reizigers geen kaartje hoeven te kopen, kunnen alleen slagen als álle machinisten en conducteurs daar aan meewerken.

Vankan ontkent dat er sprake is van concurrentie met het stakingswapen. Gelet op het recente verleden ligt deze suggestie wel voor de hand. FNV was ooit de grootste bond bij de spoorwegen, zeker na de fusie met de machinistenbond FSV. Dat is nu VVMC. Bij de spoorwegen is het regel dat de vakbond met de grootste mond leden werft ten koste van de meest weloverwogen bond. FNV heeft de afgelopen maanden veel leden aan de radicalere bond verloren, doordat ze met handen en voeten gebonden waren aan het basisakkoord dat ze met NS afsloot over het anti- vertragingsplan. "Wij bloeden omdat we onze verantwoordelijkheden nemen", zei FNV-bestuurder Andries van den Berg een paar maanden geleden nog. VVMC kreeg toen nog vijftig leden per week aangeleverd van de concurrerende bond. Sinds FNV dat basisakkoord eenzijdig heeft opgezegd, is het vertrouwen van het personeel in de bonden weer terug. De personeelscollectieven, die oorspronkelijk waren opgericht uit onvrede met het beleid van de bonden, hebben zichzelf 'in slaap gesust', dan wel opgeheven. Maar de verhouding tussen de twee bonden is nog steeds niet erg goed. VVMC heeft een grote mond, maar bereikt in de praktijk weinig is de mening van FNV'ers. Nu FNV het voortouw neemt kan VVMC niet achter blijven.

Terwijl een groot deel van de in totaal 7.500 machinisten en conducteurs bij NS zich dus opmaakt om de komende dagen te gaan staken, blijft een ander deel óok thuis. De niet-stakende CNV'ers durven niet te gaan werken, uit angst zich de woede van hun stakende collega's op de hals te halen. Die machinisten en conducteurs krijgen van de bonden bij voorbaat een 'molestuitkering'. Dat is evenveel als een stakingsuitkering, 114 gulden per CNV-Bestuurder Kusters, de enige niet-stakende bond, schat dat ruim de helft van zijn leden daar deze week gebruik van zal maken. "Wij hanteren deze week ruime opvattingen van het begrip molest", zegt Kusters. "Als de werknemers alleen al het idee hebben dat ze niet veilig zijn komen ze in aanmerking".

De molestuitkering is bij CNV ingesteld voor niet-stakers die uit angst voor emotionele of fysieke repressailles van hun stakende collega's niet aan het werk durven te gaan. Bij de Nederlandse Spoorwegen heten deze bedreigde medewerkers "de derde groep". Zo schrijven zij zich vanaf morgen ook in. Niet als staker, niet als werkwillige, maar als "derde groep".

Ook FNV Bondgenoten kent een uitkering voor leden die "als slachtoffer van acties" inkomen derven. "Maar wij hebben daar voor zover ik weet nog nooit gebruik van gemaakt", zegt een juridisch medewerkster van de bond. "Wij staken bijna altijd, CNV is wat voorzichtiger."

Zie ook:

Eind deze week mogelijk toch treinstakingen (3 april 2001)
NS is, voorlopig, de winnaar (2 april 2001)
Spoorstaking afgeblazen (2 april 2001)
Dienstrooster splijt NS en bonden (30 maart 2001)
Machinisten en conducteurs NS staken maandag