Bij de NS strijden personeel en directie over de (on)mogelijkheid om vóór 10 juni nog een nieuw rooster te maken.

Door onze redacteur ESTHER ROSENBERG

ROTTERDAM, 30 MAART. Hoe concreet moet je een probleem maken om het te kunnen oplossen? De vraag waar het conflict tussen de directie van de Nederlandse Spoorwegen en het personeel eerst om draaide was: is de geplande reorganisatie goed voor het bedrijf? Het werd: wel of geen 'rondje rond de kerk'. En nu: hoe veel tijd kost het om een werkrooster te maken? NS zegt dat het maanden duurt, dat het "onmogelijk" is om voor de invoeringsdatum van 10 juni nog een nieuw rooster te maken, of zelfs het oude rooster door te laten lopen. Ook de rechter heeft dat deze week bepaald in een kort geding dat vakbond CNV had aangespannen tegen NS. H. Blankert, de oud- werkgeversvoorman, en J. Stekelenburg, de oud- vakbondsman, en met hen minister Netelenbos (Verkeer) en de vakbonden zeggen dat het wel degelijk mogelijk is, en dat de NS-directie de onwil om haar plannen aan te passen verschuilt achter technische argumenten. Liegt NS-baas Hans Huisinga of bracht de commissie van wijzen een belabberd polderadvies uit?

Adviesbureau Berenschot bevestigt dat de commissieleden niet met roosterplanners hebben gesproken en ook niet met experts van buiten NS. Dat zou de commissie in een volgend stadium doen en "misschien wel tot de conclusie komen dat uitstel niet nodig zou zijn." De commissie baseerde zich op een brief van NS-directeur Nol Döbken dat het nieuwe treinrooster slechts marginale aanpassingen kent. En op de argumenten van de bonden (met treinplanners onder hun leden). "Op basis van alle argumenten bedachten we dat het voor NS mogelijk zou móéten zijn om het rooster op te schorten", zegt een medewerkster. "Maar wetenschappelijk bewijzen kunnen we het niet."

Maar ook NS heeft nog geen waterdicht argument laten horen waarom het níét mogelijk zou zijn om op tijd een nieuw rooster te maken of het oude te laten voortduren. "De verschillen in de nieuwe dienstregeling zijn misschien niet zo groot. Maar de hoeveelheid interne mutaties zijn wel degelijk gigantisch", zegt een woordvoerder. En de rechter in Utrecht concludeerde dinsdag dat de argumenten van NS dat uitstel niet mogelijk is, simpelweg "niet voldoende gemotiveerd is weersproken" door de CNV-bond.

De mensen die er het meest verstand van hebben zijn de 350 roosterplanners van het spoor. Alleen kunnen zij daar niets over vertellen. Zij hebben deze week een spreekverbod opgelegd gekregen van hun baas. "We zien ze zelfs niet meer in de kantine", zegt de voorzitter van de ondernemingraad van NS Reizigers Gerard Wold. "Ze eten hun lunch nu boven."

Wie zich wel over de vraag wil en kan buigen is Ben Janssen. Hij is directeur van Alston, een adviesbureau in Amsterdam dat gespecialiseerd is in het maken van dienstroosters voor bedrijven.

Een paar jaar geleden hielp hij NS bij het inroosteren van de verkeersleiders. Nu begeleidt hij sinds een half jaar de NS-planners van NS in de noord-oostelijke regio, om het nieuwe rooster goed en op tijd te kunnen invoeren.

Het maken van een rooster bestaat uit drie onderdelen, het eerste is het spoorboekje. Hoe laat vertrekt een trein van welke standplaats naar waar, dat is de dienstregeling of het spoorboekje zoals het op elk station te koop is. Dan moeten de treinen ingevuld worden, de zogeheten wagenomloop. Daarin bepaalt NS welke trein ze op welke dag op welke route inzet. De laatste fase is het personeelsrooster, dat die treinen moet bemannen. Daarbij gaat het om de werktijden van de conducteurs en machinisten, en daar gaat het nu om. Want Blankert en Stekelenburg hebben in hun interim-advies NS uitsluitend verzocht die koppeling van het personeel aan de treinen uit te stellen.

Het maken van een personeelsrooster is lastig, zegt Janssen. Daarbij moet NS rekening houden met de CAO, met de Arbeidstijdenwet en met de eigen 'huisregels'. In de CAO kan bijvoorbeeld staan dat machinisten twee van de drie weekenden werken, maar een ongeschreven afspraak kan dan zijn dat ze om het weekend werken en niet meer. "Een complex probleem", zegt Janssen. Maar als je hem vraagt of het voor NS mogelijk zou zijn de dienstregeling op te schorten, zegt hij: "Het zou mij zeer verbazen als dat niet kan." De nieuwe treindiensten van NS zijn namelijk grotendeels gelijk aan de oude. De invulling van het personeel is in de nieuwe dienstregeling wel geheel anders, dat is het zogeheten 'rondje rond de kerk'. Machinisten en conducteurs worden aan treinseries gebonden.

NS had twee mogelijkheden gehad: een nieuw personeelsrooster maken, of de huidige werktijden kopiëren naar het nieuwe, nauwelijks veranderde treinrooster. Beide moeten binnen vier vijf weken te realiseren zijn, zegt Janssen. Ook de bonden beargumenteren dat als er nu grote 'buitendienstregelingen' zijn, het gehele rooster ook binnen vier vijf weken kan worden omgegooid. Inmiddels heeft NS- bestuursvoorzitter Huisinga de tijd aan zijn kant. Het is alweer twee weken geleden dat de commissie haar advies uitbracht, over nog twee weken heeft NS het gelijk aan haar kant. De commissie heeft immers zelf gezegd dat NS half april niet meer terug kan. Maar volgens Janssen is dat niet zo. Een nieuw rooster is altijd nog mogelijk. "Als ze echt zouden willen zou NS bijvoorbeeld altijd nog een dienstrooster voor een maand kunnen maken, of voor twee maanden. Met alle hens aan dek is dat op korte termijn mogelijk." Janssen is ook organisatiepsycholoog. Hij promoveerde op de "sociale en lichamelijke gevolgen van dienstroosters". Hij zegt: "Een nieuw rooster gaat in je lijf en je leden zitten." Hij zegt dat nieuwe arbeidstijden het familieleven, het bioritme en het werkplezier van werknemers veranderen. "Dat had NS beter met de betrokkenen moeten overleggen."