Nederland moet zich voorbereiden op een 'oorlogssituatie' als er mond- en klauwzeer uitbreekt, aldus minister Brinkhorst (Landbouw). Wat houdt dat in?

Door onze redacteur RENÉ MOERLAND

DEN HAAG, 14 MAART. Een uitbraak van mond- en klauwzeer in Nederland is nog steeds een als-scenario - tot het einde van vanmorgen was er nog geen geval van de meest besmettelijke ziekte geconstateerd. Nu de ziekte gisteren in Frankrijk en daarmee op het Europese vasteland is uitgebroken, twijfelt de Europese Commissie inmiddels of Nederland nog aan de ziekte kan ontsnappen, maar minister Brinkhorst en zijn ambtenaren weigeren daarover in het openbaar te speculeren. "Mijn schrikbeelden hoef ik niet voor de camera te beschrijven", zei de minister gisteren voor de televisiecamera's.

Dat weerhield hem er niet van tegelijk voor diezelfde camera's en in de Tweede Kamer te spreken van een "oorlogssituatie" die ontstaat zodra één ziektegeval in Nederland wordt ontdekt. "Er zal dan nog maar weinig beweging zijn", sprak Brinkhorst dreigend, "ook van mensen."

Hoe die 'oorlogssituatie' er precies uit zal zien, staat nauwkeurig beschreven in het 'Draaiboek mond- en klauwzeer' dat al weken klaarligt op het ministerie van Landbouw. Bij de uitbraak van de ziekte wordt onmiddelijk in heel Nederland een volledige "standstill" van diervervoer van kracht: niet alleen runderen, geiten, schapen en varkens, waarvoor het verbod nu al geldt, maar ook paarden en kippen mogen dan niet meer worden getransporteerd. Transporten van mest, veevoer en melk zijn niet verboden, maar worden onderworpen aan strenge regels, die voor een deel nu ook al gelden: banden van vrachtwagens op de bedrijven bijvoorbeeld worden bij elk bezoek ontsmet om verspreiding van het virus te voorkomen.

Op de getroffen bedrijven worden volgens het draaiboek alle besmette dieren geruimd. Alle dieren die gevoelig zijn voor de ziekte in een straal van een kilometer rond het bedrijf moeten preventief worden geruimd. Brandstapels zoals ze in Engeland dezer dagen te zien zijn, komen daarbij in principe niet voor. Het draaiboek voorziet erin dat de dieren op het bedrijf door middel van electrocutietangen worden gedood en vervolgens in lekvrije vrachtwagens afgevoerd naar de destructor.

Aangezien het enige Nederlandse destructiebedrijf Rendac, in het Friese Bergum, alle reservecapaciteit momenteel al benut (door de maatregelen tegen gekkekoeienziekte BSE), is een uitwijkmogelijkheid voorzien. Minister Brinkhorst heeft aangekondigd dat de dieren in afwachting van hun vernietiging worden gevaccineerd. Deze 'noodvaccinatie' (de enige vorm van vaccinatie tegen mond- en klauwzeer die de Europese regels momenteel toelaten) wordt eerst toegepast in de buitenste omtrek van de te ruimen cirkel rond het getroffen bedrijf. Vervolgens komen alle dieren dichter bij de besmettingshaard aan de beurt. Doel is de ziekte zo te isoleren.

Het draaiboek rept niet van een geheel bewegingsverbod voor mensen in de geïsoleerde gebieden. Per situatie wordt wel bekeken of de openbare weg rond het bedrijf tijdens de ruiming tijdelijk wordt afgesloten. Het ministerie zal mensen adviseren de getroffen gebieden niet te bezoeken - bovenop de nu al als voorzorgsmaatregelen verstrekte adviezen natuurgebieden en kinderboerderijen te sluiten of te vermijden. Mensen zal ook worden verzocht zo weinig mogelijk bij elkaar op bezoek te gaan, zeker in de getroffen haarden.

Wie daar wel komen, zijn de ambtenaren van de Rijksdienst voor de Keuring van Vee en Vlees, die de ruimingen uitvoeren. Het draaiboek schrijft in detail voor aan welke voorzorgsmaatregelen zij dienen te voldoen: van de regels voor ontsmetting en te dragen kleding tot het plastic op de grond bij de ruiming. De enige controle op de omstandigheden van de ruiming is in handen van de Algemene Inspectiedienst (AID) van het minsterie van Landbouw zelf. Pers en burgers worden niet toegelaten. De inspecteurs van de AID moeten na een bezoek aan een mond- en klauwzeerhaard drie dagen op kantoor blijven.

Vaccinatie van Europees vee tegen mond- en klauwzeer werd met ingang van 1 januari 1992 verboden. In de decennia daarvoor kwamen sporadisch uitbraken voor doordat jonge dieren nog niet goed waren beschermd of doordat het virus evolueerde waardoor het de vaccinbescherming kon omzeilen. Het gebruikte vaccin, dat bestaat uit verzwakt maar levend virus, kan overigens ook de oorzaak zijn van ziekte-uitbraken omdat het soms terugmuteert naar een actief virus dat weer van dier op dier kan overspringen. Die vaccin-uitbraken blijven overigens altijd beperkt.

Europa kwam na instelling van het vaccinatieverbod op de lijst van 'MKZ- vrije landen waar niet wordt gevaccineerd'. MKZ-uitbraken worden wereldwijd bijgehouden door het Office International des Epizooties (www.oie.int). Die organisatie verleent landen een status van al of niet ziektevrij op MKZ-gebied.

MKZ-vrije, non-vaccinatielanden importeren en exporteren zonder beperkingen dieren, sperma, embryo's en vlees naar elkaar. Maar zodra er één dier met MKZ in zo'n land wordt waargenomen gaan de grenzen dicht. De landen hebben een meldingsplicht. De EU bleef sinds 1992 vrij van MKZ, op uitbraken in Griekenland in 1996 en 2000 na. Ook het vleesproducerende Argentinië meldde gisteren weer een uitbraak van MKZ, nadat ook daar vorig jaar MKZ uitbrak.

Zie ook:

Noord-Amerika verbiedt import Europees vlees en vee (13 maart 2001)
Vervoersverbod alle vee (13 maart 2001)
Nutreco snoeit in slachterijen (13 maart 2001)
Gevraagd: meer dierendestructoren (8 maart 2001)
Friesland onderzoekt gezondheidsrisico's Rendac (8 maart 2001)
Tijdelijk verbod op dieren-evenementen (8 maart 2001)