'Beeldenstorm past niet in Afghaanse traditie'

Volgens Afghanistan-expert Olivier Roy is de opdracht tot de beeldenstorm door de Talibaan deels te verklaren uit de toenemende invloed van de wahabieten, de puriteinen die in Saoedi-Arabië domineren.

Door onze redacteur FLORIS VAN STRAATEN

PARIJS, 9 MAART. Toen Talibaanleider mullah Mohammed Omar opdracht gaf alle beelden in het land, inclusief twee eeuwenoude boeddhabeel den in Bamiyan, te verwoesten, was ook de Franse Afghanistandeskundige Olivier Roy verrast. Maar dat betekent niet dat hij er geen verklaring voor heeft. " Het concept cultuur en cultuurschatten is de Talibaan geheel vreemd", aldus Roy, die, voor de Talibaan dat onmogelijk maakten, regelmatig door Afghanistan reisde. "Je hebt religie en de rest doet er voor hen niet toe. Van tijd tot tijd zie je dat in de moslimwereld terugkomen. Begin 19de eeuw vernielde de extreem-fundamentalistische stroming van de wahabieten zelfs de Ka'aba in Mekka en het graf van de profeet Mohammed. Dit alles om de aanbidding van afgodsbeelden tegen te gaan."

De Pathanen, de overheersende etnische groep onder de Talibaan, hadden bovendien altijd al puriteinse trekjes. Al jaren geleden waren er mullahs in de Pathaanse gebieden in het zuiden en oosten van Afghanistan die elke vorm van muziek of dans verboden. "Veel mannen daar laten hun vrouw nog liever sterven dan haar naar een dokter, een vreemde man, te brengen."

Ook bespeurt Roy in Afghanistan een toenemende invloed van de wahabieten, die dominant zijn in Saoedi-Arabië. Dat komt deels doordat de wahabieten in de jaren '80 het verzet tegen de communisten gul hebben gesteund. Soms vochten ze zelfs mee, zoals de rijke Saoedische zakenman Osama bin Laden. De wahabieten hebben veel geld gestoken in religieuze scholen op het platteland, de madrassa's. Voor de meeste Talibaan is dat de enige plaats waar ze enige scholing krijgen, hetgeen vooral neerkomt op het uit het hoofd leren van de Koran en enige krijgskunst.

Roy, die werkt als directeur onderzoek bij het Parijse Centre National de la Recherche Scientifique, was niettemin verbaasd over de beeldenstormorder. " Zoiets past eigenlijk niet in de Afghaanse religieuze traditie. Die stond tot nu toe in het teken van de zogeheten Deobandischool, die halverwege de 19de eeuw in India werd gesticht. In theologisch opzicht is die zeer orthodox maar juist in cultureel opzicht verdraagzaam. Er was bij de Deobandi's nooit sprake van beeldenstormen. Mullah Omar richt zich nu dus meer op de wahabieten en de Saoedische traditie."

Achter Omars religieuze rechtlijnigheid inzake de beelden gaat echter volgens Roy ook nog een politiek motief schuil, een heel gebruikelijk patroon in Afghanistan. Roy: "De Talibaan zijn diep gegriefd door de Westerse opstelling jegens hun bewind. Vooral het feit dat de economische sancties dit jaar zijn verscherpt, omdat de Talibaan weigeren de van terrorisme verdachte Bin Laden uit te leveren, zit ze hoog. Intussen blijft het Westen al jaren weigeren om hun bewind te erkennen."

Roy is niet gelukkig met de wijze waarop vooral de Amerikanen de kwestie-Bin Laden hebben verheven tot een zaak die alles bepalend is geworden voor de verhouding met de Talibaan. "Dat is nu juist het enige punt waarop ze niet zullen toegeven. Bovendien leidt het de aandacht af van belangrijker zaken als de positie van de vrouw en de mensenrechten in het algemeen. Ik vind het jammer dat de Europeanen zich in de kwestie-Bin Laden door de Amerikanen op sleeptouw hebben laten nemen."

Bekommeren de Talibaan zich eigenlijk ooit om de bevolking?

"De Talibaan vormen in de eerste plaats een morele orde. Het landsbestuur en de economie kunnen hun niets schelen. Ze besturen het land niet, maar geven alleen af en toe een fatwa, een religieuze richtlijn, af. Zo bepaalden ze bij voorbeeld dat vrouwen niet meer mochten werken omdat ze dan met andere mannen dan verwanten in aanraking dreigden te komen. Nu bedelen veel weduwen op straat en sommigen zijn zelfs prostituees geworden. Dat dat het gevolg van hun eigen besluit is, deert de Talibaan volstrekt niet."

Maar pikken de Afghanen dat op den duur?

"De Talibaan zeggen: laat ons bidden. Als er een hongersnood is, is dat een straffe Gods. Is er een aardbeving? Laat ons bidden. Verder laten ze de mensen gewoon hun gang gaan. Ze leggen geen totalitair bewind op of zoiets. Vooral de Pathanen, de grootste groep, vinden het zo allang mooi. Ze weten dat 'hun' mensen de dienst uitmaken in Kandahar en Kabul. Voor de Talibaan tellen behalve de religie maar twee dingen: de strijd tegen de laatste overgebleven oppositie in het noorden en het bijeenhouden van de Pathanen, die voorheen intern meestal zeer verdeeld waren."

Hebben de Talibaan enig besef van wat er in de buitenwereld gebeurt?

"Nee, ze zijn sterk naar binnen gericht en nauwelijks geschoold. Op die sobere madrasa's zitten ze in een mannenwereld en worden ze volledig geïndoctrineerd. Ze houden zo een beperkt wereldbeeld. Het toch relatief rustige Kabul, de enige echte stad in het land, was voor jonge Talibaan bij voorbeeld een poel van verderf, een soort Babylon, met televisie en dans, waar vrouwen zomaar op straat liepen. Hun leiders zijn hooguit in Pakistan geweest en misschien in India. Mullah Omar is zelf nog nooit in Kabul geweest."

Vormen de Talibaan een reactie op een wellicht te snel doorgevoerde modernisering voor 1980?

"De Talibaan zijn vooral het product van tien jaar oorlog en zes jaar burgeroorlog. Het waren juist de mensen op het platteland die in de jaren tachtig de wapens opnamen tegen de communisten en offers brachten. Het relatief moderne Kabul was tussen 1978 en 1992 in communistische handen en werd gewantrouwd. Onder het Talibaanbewind delen de boeren van het oerconservatieve platteland nu de lakens uit en daarin zit ongetwijfeld een element van revanche tegen de stedelingen. Elke vorm van modernisering is nu inderdaad wel in diskrediet geraakt."

Zie ook:

Beeldenstorm als opium voor het volk (5 maart 2001)
Exodus 20: 'Gij zult geen gesneden beeld maken' (5 maart 2001)
Talibaan versterken hun duivels imago (5 maart 2001)