DAAR IS-IE DAN, de zestienmiljoenste inwoner van Nederland. Sneller dan verwacht, en ruim tien jaar nadat de vijftienmiljoenste inwoner werd verwelkomd. In 2011 zal er naar verwachting nog een miljoen mensen zijn bijgekomen en stabilisatie wordt pas verwacht tegen 2030 met ruim achttienmiljoen inwoners. Nederland wijkt met zijn groeiende bevolking, voor de helft veroorzaakt door immigratie, af van andere West-Europese landen waar een bevolkingsdaling wordt verwacht. Voorzover Nederland nog niet vol is, wordt het de komende decennia voller.

Aantallen leggen gewicht in de schaal. Dat geldt voor Nederland, maar ook voor de bevolkingsomvang in de wereld. Volgens de jongste ramingen van de Verenigde Naties die vorige week in New York zijn gepubliceerd, zal het aantal mensen op deze aarde in 2050 zijn gestegen tot 9,3 miljard. Dat is weliswaar ónder de hoogste schatting waarvan de VN- demografen uitgaan, maar méér dan ze eerder hadden berekend. In vergelijking met de zesmiljard mensen van dit moment gaat het om een toename met 50 procent.

Is dat alarmerend? Ja en nee. Toenemende bevolkingsaantallen betekenen grotere druk op het ecologisch evenwicht en een extra rem op ontwikkeling in arme landen. Ze zullen leiden tot versterkte migratiestromen en bijdragen tot politieke spanningen. Terwijl op het ogenblik de rijke, Westerse landen bijvoorbeeld meer van het broeikasgas CO uit stoten dan alle ontwikkelingslanden en 'transitielanden' (ex- communistische landen) samen, zal het aandeel van de ontwikkelingslanden in de CO-uitstoot over twintig jaar aanmerkelijk groter zijn dan dat van de Westerse landen. Bovendien zijn bevolkingsrijke gebieden - de West- Afrikaanse kust, Zuid- en Zuidoost-Azië - uitermate kwetsbaar voor een substantiële stijging van de zeespiegel.

HET GROOTSTE probleem vormt de ongelijke verdeling van de bevolkingsgroei. De groei concentreert zich sterk in de armste landen, terwijl de bevolkingsomvang van de rijke landen de komende vijftig jaar op hetzelfde niveau zal blijven. De grootste bevolkingsaanwas concentreert zich de komende halve eeuw in Afrika en het islamitische Midden-Oosten. India zal China passeren als het volkrijkste land ter wereld en het Indiase buurland Pakistan zal over vijftig jaar meer inwoners (344 miljoen mensen) hebben dan de Europese Unie van de huidige vijftien lidstaten. Door de hoge bevolkingsgroei in de Palestijnse gebieden zal de verhouding tussen Israëliërs (nu zes miljoen) en Palestijnen (nu drie miljoen) omslaan in tien versus 11,8 miljoen. Alleen al deze demografische veranderingen beloven weinig goeds voor de stabiliteit in het Midden-Oosten.

Door de hoge geboortecijfers zal de bevolkingsgroei in Afrika doorzetten, ondanks de verdere toename van de aidsepidemie. Alleen Zuid- Afrika staat een absolute daling van de bevolking te wachten door de combinatie van een 'Westers' geboortecijfer en verspreiding van aids. Terwijl vijftig jaar geleden Europa ruwweg drie keer zoveel mensen telde als Afrika, zal het Afrikaanse continent in 2050 drie keer meer inwoners tellen dan heel Europa. Deze demografische veranderingen hebben verregaande sociale, economische en politieke gevolgen. Anders gezegd: aantallen tellen.

ER IS OOK een andere kant. Een toenemend aantal landen heeft te maken met een absolute daling van de bevolkingsomvang. De VN schatten dat in 2050 in 39 landen de bevol king kleiner zal zijn dan nu het geval is. De bevolkingsomvang zal met 20 procent (Spanje), 25 procent (Italië, Rusland) en zelfs 40 procent (de Oekraïne) teruglopen. Van de Westerse landen zullen alleen de Verenigde Staten een groeiende bevolking houden, als gevolg van het Amerikaanse vermogen om immigranten op te nemen.

Ook in niet-Europese landen zoals Japan, Zuid-Korea, de Volksrepubliek China, Thailand groeit de bevolking minder dan de 'vervangingsfertiliteit'. In negen van de vijftien volk rijkste landen ligt de groei nog maar iets boven de vervangingsgraad en wijst de trend op verdere daling. Deze spectaculaire terugloop van het aantal geboorten doet experts waarschuwen dat na de 'baby boom' het tijdperk van de 'baby bust' is aangebroken. Met gevolgen als vergrijzing, een toenemende vraag naar gezondheidszorg en pensioenvoorzieningen. Het draagvlak van de economisch actieve bevolking zal verder versmallen.

TERWIJL DE regionale stabilisatie of daling van de bevol kingsomvang vraagt om tijdige beleidsaanpassingen van de sociaal-economische arrangementen, vereist de wereldwijd voortgaande bevolkingsgroei een ingrijpender omslag. In landen die zich hiervoor het minst openstellen, zullen vrouwen rechten moeten verwerven om toegang te krijgen tot veilige geboortebeperking en om zelf hun aantal kinderen te kunnen bepalen. Tegelijkertijd zal de welvaart gelijkmatiger verdeeld moeten worden, hoewel het uitermate lastig is gebleken juist in díe landen duurzame economische ontwikkeling tot stand te brengen. Maar het is de enige kans om te voorkomen dat de bevolkingsdruk van de toekomst zal leiden tot verdere menselijke armoede, degradatie van de natuurlijke omgeving, sociale spanningen en onbeheersbare politieke conflicten.

Zie ook:

'Je kunt hier nergens meer tot de einder kijken' (6 maart 2001)
16 miljoen is een 'slag in de lucht' (6 maart 2001)