Van Aartsen? Die had geen 'tijd'

In China is de kwestie-Van Aartsen afgedaan als een gevolg van tijdgebrek. China weigert kritiek op eigen grondgebied.

Door onze correspondent FLORIS-JAN VAN LUYN

PEKING, 7 FEBR. Uit niets in het officiële commentaar van Peking blijkt dat Nederland en China zijn gestruikeld over een heikele kwestie als het contact met de geloofsbeweging Falun Gong. En uit niets blijkt dat de betrekkingen tussen beide landen een knauw hebben opgelopen door het afzeggen van het bezoek van minister Van Aartsen. Volgens een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken heeft Van Aartsen zijn bezoek afgezegd om redenen van "tijd". "We begrijpen dit, en minister Tang Jiaxuan van Buitenlandse Zaken verwelkomt een bezoek van hem [Van Aartsen] aan China op een voor beide partijen gelegen tijdstip."

Inmiddels is duidelijk geworden dat China wel degelijk pressie heeft uitgeoefend op Nederland, wegens een voorzien gesprek dat de mensenrechtenambassadeur in Hongkong zou hebben met vertegenwoordigers van de in China verboden Falun Gong. De overwegingen van Peking laten zich gemakkelijk raden. China voert al twee jaar een repressieve hetze tegen de Falun Gong, en gesprekken met die organisatie van een buitenlandse minister of een van zijn vertegenwoordigers, nota bene op Chinees grondgebied, vindt het land onacceptabel. Het stellen van voorwaarden aan het bezoek van Van Aartsen, in de wetenschap dat Hongkong grondwettelijk recht heeft op autonomie, toont opnieuw aan hoezeer China zich blijft verzetten tegen buitenlandse kritiek op het mensenrechtenbeleid. Een formeel contact tussen een buitenlandse minister of diens vertegenwoordiger en een beweging die in China vrijwel dagelijks aan het kruis wordt genageld staat in Peking gelijk aan scherpe kritiek.

Van Aartsen lijkt af te zijn geweken van het Europese en Amerikaanse beleid dat beoogt China via de weg van stille diplomatie tot de orde te roepen. Tegelijk krijgen beleidsmakers aan beide kanten van de Atlantische Oceaan steeds meer kritiek te verduren op deze vorm van diplomatie, omdat ondanks meer dan vijf jaar 'praten achter gesloten deuren' de situatie van de mensenrechten in China weinig lijkt te zijn verbeterd. Westerse sancties na de gewelddadige beëindiging van de studentenprotesten in 1989 hebben misschien aangetoond dat deze de repressie juist versterkten. Maar de vriendelijke en straffeloze dialoog heeft ook geen aantoonbare verbetering opgeleverd.

"Het is een eindeloze discussie", zegt Jan van der Made, onderzoeker in Hongkong voor de Amerikaanse mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. "Sancties of dialoog, wat heeft meer effect? Het is natuurlijk een combinatie van beide." Van der Made meent dat het verstandig is om door te gaan met het aan de kaak stellen van de schendingen van de mensenrechten. "Er worden kleine stapjes voorwaarts gemaakt." Maar, zegt Van der Made, de voorstanders van dialoog moeten er wel bij stil staan met wie ze in gesprek zijn. "Vaak wordt de dialoog gevoerd met mensen van het ministerie van propaganda." Dat heeft volgens Van der Made niet zonder meer het gewenste effect.

Intussen zijn buitenlandse regeringen, maar ook internationale mensenrechtengroeperingen ervan overtuigd dat ondanks uiterlijke verslechtering, vooruitgang wordt geboekt. Zo heeft China na vele jaren van touwtrekkerij ingestemd met de ratificatie van een internationaal mensenrechtenconvenant. Dat gebeurt waarschijnlijk begin volgende maand, tijdens de jaarlijkse zitting van het Chinese parlement. Ook heeft Peking aangegeven dat het land het Internationale Rode Kruis toegang gaat verschaffen tot Chinese gevangenissen. En nu al hebben uitwisselingen plaats met Chinese juristen, politie-agenten en andere ambtenaren. Maar omdat veel minder aantoonbaar is of gemaakte afspraken, convenanten en adviezen wel worden uitgevoerd en opgevolgd, achten verschillende mensenrechtengroeperingen een bepaalde mate van pressie wel degelijk zinvol.

Zie ook:

Van Aartsen zegt reis naar China af (6 februari 2001)
Slecht voor de pr van China (6 februari 2001)