150.000 kinderen in groep acht van de basisschool buigen zich drie dagen lang over de Cito-toets. Er hangt steeds meer vanaf, te veel vindt het Cito zelf.

Door SHEILA KAMERMAN en GUUS VALK

GRONINGEN, 6 FEBR. Pauze. Bezweet en blozend van de inspanning komen de circa vijftig leerlingen van groep 8 van de openbare basisschool Borgmanschool in Groningen de lokalen uit. De Cito-toets was goed te doen, vinden de meesten. "Ik was behoorlijk zenuwachtig, maar het viel gelukkig mee", zegt Hessel Schaaf (11). Nadja Sipkar (ook 11): "Ik was niet nerveus, want ik had een dikke zak snoep als doping."

Vanaf vandaag maken meer dan 150.000 leerlingen uit groep 8 van de basisschool drie dagen lang de eindtoets basisonderwijs, ofwel de Cito- toets. Projectleider van de Cito-toets H. Uiterwijk kan tevreden zijn. Ruim 84 procent van alle basisscholen doet mee aan 'zijn' toets. Een record. "De laatste jaren is het hard gegaan. In het begin van de jaren tachtig deed nog geen 40 procent mee." De toets is, samen met het advies van de basisschool, belangrijk voor de keuze van het vervolgonderwijs.

Voor Hessel Schaaf spant het erom. Als hij zijn toets goed maakt, mag hij misschien naar het havo. Anders zal hij waarschijnlijk naar het vmbo gaan. "Ik probeerde daarom echt rustig te blijven en alles nog een keer over te kijken." De havo moet lukken, denkt hij zelf. "Deze toets ging best goed."

Vooral de laatste paar jaar neemt het gewicht van de Cito-toets toe. De toets is niet ontworpen als graadmeter voor de kwaliteit van het onderwijs, maar is dat de afgelopen jaren wel steeds meer geworden. Zo stelde de Nijmeegse onderzoeker Jungbluth vorige week op basis van Cito- gegevens dat de kwaliteit van lesgevenden achteruit was gegaan, iets dat overigens door het Cito zelf werd ontkend. Uiterwijk: "De toets had altijd een sturende functie voor de leerling en de school. Nu beginnen mensen aan de zijlijn meer belang te krijgen bij de cijfers."

De Onderwijsinspectie gebruikt de Cito-cijfers van de leerlingen om de basisscholen te toetsen. Ouders vragen bij de keuze van een basisschool naar de gemiddelde cijfers, omdat ze geen ander ijkpunt hebben om te beoordelen of een school goed is in cognitieve vakken. Scholen die goed scoren bij de test, zetten de resultaten op internet. Sommige middelbare scholen selecteren op basis van de toets intelligente leerlingen voor 'vwo-plusklassen'. Selecteren en oordelen op basis van de Cito-toets kán echter gevaarlijk zijn, zegt Uiterwijk. "De toets geeft een goed beeld van de leerling, maar het advies van de leraar is onmisbaar. Men beseft niet altijd dat we niet het hele onderwijsprogramma meten, maar alleen de gangbare basisleerstof als taal en rekenen. Over de werkhouding van de leerling zegt een goede score niet alles."

Toch gaan steeds meer stemmen op scholen te verplichten hun Cito- resultaten bekend te maken. Met een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur komen openbare scholen daar niet onderuit, algemeen bijzondere scholen wel. Ruim vijftien procent van de scholen, met name Montessori en Vrije scholen, nemen de toets helemaal niet af. Zij vinden die te uniform en slechts een momentopname. Bovendien willen ze de leerlingen niet alleen afrekenen op cognitieve kwaliteiten maar vinden ze creatieve en sociale vaardigheden net zo belangrijk.

Scholen wijzen erop dat een slechte score niet wil zeggen dan de school slecht werk aflevert. De leerlingenpopulatie maakt veel uit voor de resultaten. Een 'witte' school met veel kinderen van hoogopgeleide ouders zal zonder al te veel moeite hoog op de test scoren. Een 'zwarte' school in een achterstandswijk met veel allochtone kinderen zal veel lager scoren. Kortom, een test meet de 'output' en niet het leerproces op school.

Bovendien bestaat het gevaar dat scholen alles op alles gaan zetten om goede Cito-cijfers te behalen. Goede cijfers leveren immers krediet op bij de inspectie, het schoolbestuur en de ouders. Het beantwoorden van multiple choice-vragen vergt behendigheid die valt te leren. Scholen kunnen leerlingen voor de toets klaarstomen, ambitieuze ouders kunnen thuis met de kinderen oefenen. Uiterwijk: "Sommige scholen zetten de laatste weken voor de toets alles op rekenen en taal, terwijl andere vakken verwaarloosd worden." Daarnaast is er, naar mate scholen meer op prestaties worden afgerekend, de vrees voor fraude. Het is een kleine moeite voor een leraar om de score van een slechtpresterende leerling met potlood en gum iets op te krikken. Of om slecht presterende leerlingen te vragen thuis te blijven met een griepje tijdens de toets omdat ze het gemiddelde naar beneden halen, zoals de T. Duif, voorzitter van de vereniging van schoolleiders, vorig jaar al suggereerde. Directeur R. Meulman van de Borgmanschool:"De toets kan shoppen door ouders bevorderen, voor hen wordt de toets steeds belangrijker." Om dit gedrag tegen te gaan, hebben de basisscholen in de stad Groningen op aandringen van de gemeente afgesproken hun Cito- resultaten niet op internet te publiceren. Begrijpelijk, vindt Meulman, maar toch jammer. "Wij scoren bovengemiddeld. Maar ouders zullen hun kinderen weghalen van scholen in achterstandswijken, als zij zien dat daar resultaten beneden het gemiddelde worden behaald." De leerlingen van de Borgmanschool zijn sceptisch over de voorspellende waarde van de toets. "Ik mag de toets verknallen, ik ga toch wel naar het vwo", denkt Jessica Muda (11), bedachtzaam happend in een banaan. Haar toets ging niet helemaal zoals ze wilde, al is ze "overal wel goed in". "Ik was veel te zenuwachtig, dan ga je fouten maken." "Ach", zegt Hessel, "de juf zei dat we ons maar niets van die Cito-toets moesten aantrekken."

Zie ook:

Leerlingen basisschool scoren lager (2 februari 2001)