De dood van de leider geheim houden totdat de opvolging is geregeld - het is een bekende politieke handelswijze. Hoe de hand van een dode president Kenyatta nog moest wuiven en China's eerste keizer naar vis moest gaan stinken.

Door een onzer redacteuren

ROTTERDAM, 18 JAN. Laurent Kabila stamt uit de stalinistische traditie en volgens die traditie ben je pas dood als de regering zegt dat je dood bent. Een Congolese minister, op bezoek in Libië, sprak gisteren kennelijk zijn mond voorbij toen hij verklaarde dat Kabila overleden was. Meteen daarop kwam de Congelese ambassadeur in Zimbabwe met een verklaring dat Kabila 'nog niet dood is'.

Doodgaan is voor leiders soms niet gemakkelijk. De Keniase president Jomo Kenyatta, inmiddels seniel, overleed in 1978 in zijn buitenverblijf in Mombasa aan een hartaanval. Naaste medestanders wilden voorkomen dat Kenyatta's vice-president Moi de macht overnam en hadden lang van tevoren al een coup gepland. Om tijd te winnen besloten ze het nieuws van Kenyatta's overlijden uit te stellen, opdat ze hun coupplannen in werking konden stellen. Het lichaam van Kenyatta werd in diens geblindeerde Mercedes naar Nairobi overgebracht. Bij de pont van Mombasa begonnen omstanders bij het zien van de limousine te juichen. Kenyatta's dode hand werd uit het dak geschoven om te wuiven. Tevergeefs trouwens: inmiddels had Moi, die volgens het plan vermoord moest worden, lucht gekregen van het complot.

In het Oost-Europa van het reëel bestaande socialisme was het standaard dat het overlijden van de leider pas wereldkundig werd gemaakt als de opvolging was geregeld. Of het nu bij Stalins dood in maart 1953 was (toen hij al dood was werd nog gemeld dat hij 'ernstig ziek' was) of bij de dood van zijn opvolgers of die van de partijleiders in de broederstaten, steeds werd het volk onkundig gelaten tot het politburo had beslist over de samenstelling van het zogenoemde 'begrafeniscomité'. Dat placht te bestaan uit politburocollega's van de gestorvene. De samenstelling van het comité was steeds de eerste en beslissende aanwijzing over de nieuwe hiërarchie in de partijtop: de voorzitter van het begrafeniscomité was namelijk steevast de nieuwe Nummer Een.

In veel van deze gevallen deden de politburocollega's - juist met het oog op de opvolgingskwestie - bovendien hun uiterste best het overlijden zo lang mogelijk uit te stellen. Partijleiders werden in leven gehouden die allang niet meer in staat waren de partij of wat dan ook te leiden. De dood van de Joegoslavische leider Tito in mei 1980 werd weliswaar snel gemeld, maar zijn directe ondergeschikten hadden wel maandenlang zijn leven gerekt met methoden die uit menselijk oogpunt niet bijzonder ethisch waren.

Zo tast ook Japan nog steeds in het duister wat er op zondag 2 april 2000 precies is gebeurd met de Japanse premier Keizo Obuchi. Wel is duidelijk dat de bonzen van de regerende Liberaal-Democratische Partij ook in dat land geen enkele behoefte hadden de bevolking in te lichten. De Japanse politiek is sindsdien verrijkt met de term 'Bende van Vijf', de vijf machtigste mannen binnen de LDP die destijds in een hotelkamer over het lot van het land beslisten. Pas 24 uur nadat Obuchi in het ziekenhuis verdween, maakte kabinetssecretaris Aoki dit op een persconferentie bekend. Nog weer een dag later vertelde hij pas dat Obuchi getroffen was door een beroerte.

Het grote probleem voor de LDP was dat vervanging van de premier in Japan niet automatisch is geregeld. De premier moet zelf een plaatsvervanger aanwijzen en Obuchi had dit niet gedaan. Aoki beweert dat Obuchi bijna 24 uur na zijn ziekenhuisopname nog bij zinnen was en hem toen als vervanger aanwees, waarop Aoki enkele dagen later het ontslag van het kabinet kon indienen en het parlement een vervanger kon kiezen. Maar weinig mensen hechten geloof aan Aoki's woorden. Als hij liegt is de machtsovername door de huidige premier Mori illegaal geweest. Aoki zelf heeft het vooral moeilijk gemaakt hem te geloven, want in de loop der tijd hebben hij en andere LDP-politici zelf verschillende versies van de gebeurtenissen de wereld ingebracht.

De methode om de dood van de leider geheim te houden is niet alleen van moderne tijden. Hoelang Li Si, de sluwe adviseur van China's eerste keizer Qin Shihuangdi, de dood van zijn werkgever geheim wist te houden is niet bekend, maar lang was het zeker. De legende over de dood en opvolgingskwestie van de man die zichzelf in het jaar 221 voor onze jaartelling uitriep tot 'de Eerste Augustus keizer' (nadat hij een verdeeld land met diplomatie en geweld had weten te verenigen onder een vlag) is berucht.

Qin kwam aan zijn einde tijdens een reis aan de oostkust van de huidige Volksrepubliek. Zijn belangrijkste adviseur was Li Si. Hij wist de dood van de Eerste Keizer net zolang geheim te houden, totdat hij de opvolging had geregeld. Daartoe bracht hij het lijk van de keizer terug naar de hoofdstad. Omdat de zomerse reis zes weken duurde en het dode lichaam van de keizer begon te stinken, liet hij een kar gezouten vis in het keizerlijk konvooi meerijden. De weken die Li extra had, gebruikte hij voor het vervalsen van een bevelschrift waarin de liberale kroonprins Fu Su werd opgedragen zelfmoord te plegen. Daarna vervalste hij het testament van de keizer, waardoor de tweede zoon van de keizer, prins Hu Hai, de troon kon bestijgen. Volgens Li was Hu, die tot Er Shi werd gekroond, beter geschikt voor het ambt dan zijn oudste broer.

Het omgekeerde komt ook voor: in Afrika worden springlevende leiders doodziek verklaard. Diplomaten en inlichtingendiensten gebruiken deze methode om een regime te destabiliseren. Britse diplomaten, ontevreden over de Keniase president Moi, zeggen al jaren in vertrouwelijke gesprekken met journalisten dat Moi aan ongeneeslijke keelkanker lijdt. De Angolese leider Eduardo dos Santos zou een vergevorderde staat van prostaatkanker hebben.

De Nigeriaanse ex-president Nnamdi Azikiwe kreeg vier jaar geleden de schok van zijn leven toen hij zijn necrologie in de kranten las. Politieke vijanden wilden zo zijn politieke positie ondermijnen.

En dan zijn er nog leiders die terecht ziek worden verklaard, hoewel zij zelf menen gezond te zijn. De Portugese dictator Antonio Salazar verloor in september 1968 een groot deel van zijn geestelijke vermogens na een val, gevolgd door een beroerte. Marcelo Caetano volgde hem op als premier. Maar tot Salazars dood in juli 1970 durfde niemand hem te vertellen dat hij niet langer premier was: twee jaar lang heeft de oude dictator in zijn oudemannenstoel voor zich uit zitten staren in de mening dat hij zijn land nog leidde.

Zie ook:

Grote verwarring na aanslag Congo (17 januari 2001)
Laurent Kabila maakte overal vijanden (17 januari 2001)
Congo: van Lumumba tot Kabila (17 januari 2001)
'Congolese president Kabila gedood' (16 januari 2001)

Met bijdragen van Koert Lindijer, Hans van der Lugt, Floris-Jan van Luyn en Peter Michielsen.

( a d v e r t e n t i e s )