Met de uitschakeling van de autoritaire president Kabila zou een gevaarlijk machtsvacuüm ontstaan op het slagveld van Congo. Zelfs zijn talrijke vijanden zijn overrompeld.

Door onze correspondent KOERT LINDIJER

NAIROBI, 17 JAN. Laurent-Désiré Kabila had weinig vrienden, maar zijn onverwachte - en in de hoofdstad Kinshasa nog steeds niet bevestigde - dood zal zijn vijanden niet plezieren. Ook als hij 'slechts' zwaar gewond is, ontstaat in Congo een machtsvacuüm waarvan op korte termijn geen van zijn rivalen profiteren kan. Het is akelig stil gebleven in Kinshasa sinds de moordaanslag op Kabila dinsdagmiddag. Kabila's medestanders zijn overrompeld door de gebeurtenissen en houden daarom zolang mogelijk vol dat de president nog leeft. De Congolezen hebben de laatste drie jaar nooit van president Kabila gehouden, maar hij was een politicus die het regime bijeenhield. Er dient zich geen natuurlijke opvolger aan, daarover zal vermoedelijk in een harde machtsstrijd worden beslist.

Kabila, 66 jaar oud, was actief in de Congolese politiek sinds de onafhankelijkheid. Na zijn studie filosofie in Frankrijk sloot hij zich aan bij de partij van de charismatische premier Patrice Lumumba. Toen deze in 1961 werd vermoord, trok Kabila de bush van Oost-Congo in en sloot zich aan bij de beruchte Simba-opstand. Daar kwam hij in contact met Che Guevara, die met een handjevol Cubanen de Congolese 'revolutie' was komen steunen. Che Guevara klaagde over 'de incompetentie en het gebrek aan organisatie' van Kabila's soldaten. "Niets heeft me er van overtuigd dat hij de man voor de situatie is", schreef Che in zijn dagboek. "Hij is te verslaafd aan drank en vrouwen."

Gedesillusioneerd vertrok Che Guevara uit Congo en Kabila zette zijn opstand nog een tijdje voort, waarbij hij zich vooral bezighield met de smokkel van diamanten. De prostaatkanker van president Mobutu zou dertig jaar later Kabila een nieuwe kans geven. Met Mobutu op zijn sterfbed gingen Congo's buurlanden en de VS op zoek naar een mogelijke opvolger. Ze herinnerden zich Kabila. Deze man, die inmiddels in Oeganda woonde, werd uit de mottenballen gehaald en gelanceerd als een van de leiders van een rebellenalliantie, die zonder veel tegenstand naar Kinshasa zou marcheren.

Op de eerste persconferentie van de rebellenalliantie in de Oost- Congolese stad Uvira presenteerde Kabila zich als 'de woordvoerder' van de opstandelingen. Twee maanden later noemde hij zich al 'de voorzitter' van de opstand. Een maand later werd zijn belangrijkste rivaal in de beweging, André Kisase Ngandu, vermoord, vermoedelijk door de Rwandezen in opdracht van Kabila. Oeganda, de andere belangrijke steunpilaar bij Kabila's opstand tegen Mobutu, oefende grote druk op hem uit na zijn machtsovername in Kinshasa een coalitieregering te vormen. Kabila monopoliseerde echter onmiddellijk alle macht.

Tijdens de lange mars naar Kinshasa onderging Kabila een gedaanteverandering van een vriendelijke, slanke revolutionair tot een autoritaire en vette politicus. Acht maanden na zijn aankomst in mei 1997 in de hoofdstad was onder de Congolezen alle hoop vervlogen op een nieuw begin na ruim dertig jaar kleptocratie onder Mobutu. Weliswaar kon Kabila de intelligente manier van stelen en besturen door Mobutu niet evenaren, maar al snel besteedde ook hij zijn meeste tijd aan zelfverrijking en praktiseerde hij een verdeel-en-heerspolitiek. Al zijn beloftes over democratisering en verzoening verdwenen in de prullenbak.

Zijn bondgenoten Rwanda en Oeganda keerden zich van hem af en voormalige Congolese medestanders grepen opnieuw naar de wapens. Alleen dankzij de militaire assistentie van Angola en Zimbabwe slaagde Kabila er in aan de macht te blijven. Hij benoemde familieleden tot ministers en legerleiders en richtte talrijke veiligheidsdiensten op die elkaar moesten bespioneren. Congo was een politiestaat geworden, niet op de verfijnde wijze van Mobutu maar door brute onderdrukking. Priesters, journalisten en activisten voor de mensenrechten werden resoluut achter de tralies gezet.

Ook Kabila's bondgenoten toonden zich ontevreden. Angola's president Dos Santos zei in augustus: "We hebben genoeg van Kabila's arrogantie. De geallieerden zullen zich uit Congo terugtrekken als hij doorgaat met sabotage van het vredesproces. Maar er dient zich nog geen alternatief voor Kabila aan en er volgt een catastrofe als we nu opstappen."

De Angolezen zouden Kabila met een chirurgische ingreep kunnen verwijderen. Ze hebben behalve in Congo zelf troepen gelegerd aan de andere kant van de rivier in buurland Congo-Brazzaville. Bovendien onderhouden ze goede relaties met Kabila's lijfwachten uit Katanga, die onder Mobutu vele jaren in Angola onderdak kregen. Toch lijkt het er niet op dat Angola achter de aanslag op Kabila operatie lijkt te amateuristisch uitgevoerd en ging niet gepaard met een staatsgreep.

De grootste verliezer van Kishasa's bondgenoten is de Zimbabweaanse president Mugabe. Kabila verleende Mugabe en diens vrienden in het leger van Zimbabwe mijnconcessies in de diamantsector als betaling voor de 11.000 in Congo gelegerde Zimbabweaanse troepen. Zonder Kabila mist Mugabe een vertrouwde partner bij zijn Congolese avontuur.

Binnen Congo zelf ligt de machtsstrijd wijd open. Wanneer Kabila's opvolger uit de politieke klasse komt, maakt zijn neef Gaetan Kakudji, nu minister van Binnenlandse Zaken, een goede kans. Het leger is in vele facties uiteengevallen en geen enkele militaire kandidaat kan op de steun van alle soldaten rekenen. Kabila's vertrek, hoewel door velen lang gewenst, zal Congo nog verder kunnen destabiliseren.

Zie ook:

'Congolese president Kabila gedood' (16 januari 2001)

( a d v e r t e n t i e s )