Terwijl Kasparov en Kramnik in Londen strijden om een imaginaire wereldtitel, schaakt de echte wereldkampioen in Hoogeveen. De Russische grootmeester Alexander Chalifman (34) verdedigt volgende maand zijn FIDE-titel in India en Iran. "Kasparov denkt dat het WK een feestje voor twee of drie spelers is."

Door Robèrt Misset

Een last is van hem afgevallen nu Alexander Chalifman in Hoogeveen voor het eerst sinds zijn wereldtitel in Las Vegas een schaaktoernooi heeft gewonnen. De Russische grootmeester begon immers verdacht veel te lijken op een wereldkampioen wielrennen die zijn regenboogtrui alleen in kermiskoersen te gelde wist te maken. Zo werd de 34-jarige Chalifman vorig jaar na zijn verrassende machtsgreep op het FIDE-kampioenschap ook betiteld door zijn landgenoot Gary Kasparov, die de wereldtitel nog altijd als zijn eigendom beschouwt. Chalifman was volgens de nummer 1 van de Elo-rating een toerist die in Las Vegas toevallig een jackpot van 1 miljoen dollar incasseerde.

"En die kritiek heeft me lange tijd achtervolgd", beseft Chalifman. "Ik heb de laatdunkende opmerkingen van Kasparov nooit begrepen. Misschien kon hij de gedachte niet verdragen dat ik nu de ware wereldkampioen ben, want zo zie ik mezelf wel degelijk." Hoewel Chalifman inmiddels met een rating van 2667 tot de top-30 van de wereldranglijst behoort, staat hij grotendeels alleen in die mening. "Chalifman is een vriend van mij", zegt grootmeester Loek van Wely, momenteel de nummer 1 van Nederland. "Maar als Alexander denkt dat hij de echte wereldkampioen is, moet ik hem toch teleurstellen. De beste schaker ter wereld speelt momenteel in Londen tegen Vladimir Kramnik. En die tweekamp spreekt toch meer tot de verbeelding dan de FIDE-titel van Chalifman?"

Hoewel de miskende wereldkampioen de Essent-vierkamp in Hoogeveen al een ronde voor het einde met groot machtsvertoon op zijn naam heeft geschreven, schaart ook Genna Sosonko hem niet onder de elite in het schaakcircuit. De captain van het Nederlandse team op de Olympiade in Istanbul volgde de partijen van Chalifman als commentator. "Chalifman hanteert een actieve, positionele stijl en toont een diep begrip van het schaken", meent Sosonko. "Maar ik wil zijn overwinning in deze vierkamp wel relativeren. Galkin is een vrij grijze speler. Donner zou hebben gezegd dat hij na dit toernooi nog onbekender wordt dan daarvoor. Judit Polgar is net getrouwd, zij heeft momenteel iets anders aan haar hoofd. En Timman steekt duidelijk niet in zijn beste vorm."

De resultaten van Chalifman op het veel sterker bezette toernooi in Dortmund geven volgens Sosonko een realistischer beeld van zijn capaciteiten. "Daar verloor Chalifman enkele maanden geleden alleen van Anand en speelde hij negen keer remise. Dat is een fatsoenlijk resultaat voor een grootmeester, die twee jaar geleden nog wilde stoppen met schaken. Maar voor iemand die zichzelf als de echte wereldkampioen beschouwt, is het toch wel erg mager. Ik kan me tenminste niet voorstellen dat tennissers als Sampras en Agassi een kwartfinale op een grandslam als een topprestatie zullen uitleggen. Met respect voor het toernooi in Hoogeveen, maar laten we niet overdrijven. Je moet Chalifman vergelijken met Kafelnikov, die het tennistoernooi op 't Melkhuisje wint."

Opportunisme is Chalifman niet vreemd, constateert zijn voormalige landgenoot Sosonko als hij diens lovende uitspraken over de omstreden FIDE-president Iljoemzjinov beluistert. "Daar zou ik ook andere definities voor kunnen bedenken", zegt Sosonko. "Het klinkt cynisch. Maar zou Chalifman ook zo tevreden zijn geweest over Iljoemzjinov als hij op het FIDE-kampioenschap in Las Vegas al in de eerste ronde had verloren? Met veel vertraging heeft Chalifman eindelijk zijn prijzengeld ontvangen. Maar twee maanden geleden was hij aanmerkelijk minder positief over Iljoemzjinov. Ik heb begrip voor het standpunt van Chalifman dat hij zich wereldkampioen noemt, al speelde het toeval een grote rol op het WK-toernooi. Maar Kasparov is de onbetwiste nummer 1 van de wereld, omdat hij tot dusverre alles heeft gewonnen."

Tegen die scepsis valt niet op te boksen voor een koning die in de schaakwereld wordt afgeschilderd als een toevallig doorgebroken pion. Is het daarom dat de melancholieke Chalifman bijna de ene sigaret met de andere aansteekt? Rusteloos zoekt de grootmeester uit St. Petersburg naar een bevestiging van zijn wereldtitel om zijn vele criticasters de mond te snoeren. Hij heeft zelfs de wodka uit een vorig leven verbannen. In Hoogeveen krijgt de keurig in pak gestoken Chalifman zonder het te vragen zijn favoriete bestelling op tafel gezet, een kleine espresso. Dan vertolkt hij met een bittere ondertoon de frustraties van een grootmeester, die nooit heeft kunnen genieten van zijn wereldtitel.

Waarom schaakt de ware wereldkampioen in Hoogeveen en niet in Londen?

Chalifman, verongelijkt: "Dat is toch duidelijk? Je kunt de opzet van het FIDE-kampioenschap betwisten. Maar ik heb een toernooi gewonnen, waar bijna alle topschakers aan meededen en waarbij heldere kwalificatieregels golden. Kasparov denkt dat het WK een feestje voor twee of drie spelers is. Met welk recht claimt Kasparov dat hij de wereldkampioen is? Judit Polgar is verreweg de beste vrouwelijke grootmeester. Maar zij eist de FIDE-titel voor de vrouwen ook niet op, omdat ze te goed is voor haar concurrenten.

"Het is toch belachelijk dat Kasparov zijn eigen tegenstander heeft uitgekozen? Dat doe je alleen in een café. Hij had nog enig recht van spreken gehad wanneer niet Kramnik, maar Sjirov zijn tegenstander zou zijn in Londen. Hoewel Sjirov de tweekamp met Kramnik heeft gewonnen, werd hij door Kasparov achteloos opzij geschoven. Hij toonde zelfs geen respect voor zijn zelfbedachte WK-cyclus. Ongestraft kon Kasparov vijf jaar lang op de top van zijn pyramide wachten tot een grootmeester langskwam die hem beviel. De match tussen Kasparov en Kramnik is alleen uit schaaktechnisch oogpunt interessant, al ben ik niet onder de indruk van het niveau. Maar verder is deze tweekamp een complete farce."

Niemand zal toch betwisten dat in Londen de beste schaker ter wereld wordt uitgedaagd door zijn kroonprins?

"Maar wie bepaalt dat? Alleen Kasparov, terwijl het juridische fundament volledig ontbreekt om zijn match met Kramnik een tweekamp om de wereldtitel te noemen. Stel je voor dat het Franse voetbalelftal Brazilië uitnodigt voor een serie wedstrijden, omdat het niet langer wil deelnemen aan het door de FIFA georganiseerde wereldkampioenschap. Wie zal dan accepteren dat Frankrijk om de wereldtitel speelt? Natuurlijk zal het Franse publiek komen kijken, omdat hun ploeg ongetwijfeld boeiende wedstrijden speelt tegen Brazilië. Maar niemand zal geloven dat in die duels tevens de wereldtitel op het spel staat. Hoe kan Kasparov dan voor het WK zijn eigen spelregels bepalen?"

Omdat iedereen beseft dat Kasparov beter is dan Chalifman.

"Dat betwist ik ook niet. Niemand schaakt zo consistent als Kasparov. Ik ben helaas nogal grillig. Maar wat kan ik er aan doen dat ik de officiële wereldtitel van de FIDE heb veroverd? Moet ik me daarvoor schamen? Blijkbaar wel, want volgens Kasparov stelde het toernooi in Las Vegas niets voor. Het zat hem blijkbaar dwars dat alleen Karpov en hij daar ontbraken. Kasparov heeft bovendien in Linares tot twee keer toe niet van mij kunnen winnen. Zo slecht schaak ik dus ook weer niet. De opmerkingen van Kasparov hebben mij pijn gedaan, ze hebben ook mijn resultaten nadelig beïnvloed. Onbewust heb ik mezelf onder een te grote druk gezet. Maar ik heb besloten me niets meer van deze man aan te trekken. Ik bewonder het spel van Kasparov, maar de schaakwereld lijdt al jaren onder zijn politieke acties."

Volgens u zou het dus een zegen zijn voor de schaaksport als Kramnik de tweekamp in Londen wint. In dat geval kan het schisma in de schaakwereld eindelijk worden beëindigd.

"Mijn vriend Vladimir is een mens met wie je normaal kunt communiceren. Dat kan ik van Kasparov niet zeggen. Ik ben ervan overtuigd dat Kramnik de harmonie in de schaaksport kan herstellen door Kasparov te verslaan. Als dat gebeurt, moet de FIDE onmiddellijk de onderhandelingen openen over een herenigingsmatch. Het zou een unieke kans zijn om deze idiote situatie eindelijk achter ons te laten. Als Kasparov wint, moet de schaakwereld weer drie jaar wachten tot hij bereid is zijn zogenaamde wereldtitel op het spel te zetten. Ik steun Kramnik uiteraard vurig in deze tweekamp, al maak ik me zorgen over hem. Vladimir had de match allang kunnen beslissen.

"Ik begrijp niet hoe hij Kasparov in de vierde en de zesde partij nog heeft laten ontsnappen. Kramnik leek op een voetballer die vier keer voor open doel miste. Waarom moest hij in de zesde partij zo nodig een tweede pion veroveren, terwijl Kasparov al totaal verloren stond? Zo schaakt alleen een computer, die is ook altijd belust op materiaalwinst zonder zich om strategische complicaties te bekommeren. Kramnik heeft Kasparov twee keer uit de dood laten herrijzen en dat vind ik een slecht voorteken."

Volgende week voert u op de Schaakolympiade in Istanbul het Russische team aan. Toch aardig voor Kasparov om te weten dat u daar wel de nummer 1 bent.

"Ik heb niet het gevoel dat ik voor Kasparov iets moet bewijzen. Ik schaak tijdens de Olympiade in eerste instantie voor mijn land. En met Svidler, Sakaev en Morozewitsj hebben we een goed team. De Russische schaakfederatie onderhandelt met nog twee spelers, daar zou een verrassende naam bij kunnen zitten. Nee, niet met Karpov. Hij geeft de laatste tijd voornamelijk simultaans in Irak, dan weet je het wel. De deelname van Karpov aan de Olympiade zou de organisatoren én zijn Russische teamgenoten onnodige hoofdpijn bezorgen."

Waarom bent u zes jaar geleden eigenlijk teruggekeerd vanuit Duitsland naar een land, waar u door uw joodse afkomst bent gediscrimineerd?

"Ik kwam tot de ontdekking dat ik alleen in Rusland mezelf kon zijn. Natuurlijk is het vernederend om de levenstandaard in Nederland te vergelijken met die in Rusland. Mijn land kent nu eenmaal geen democratische traditie. Ik leid met mijn ouders in St. Petersburg een totaal ander leven, het is heel speciaal. Tijdens het communistische bewind stond zelfs je ademhaling onder controle van Big Brother. Tot ieders verbijstering verdween na de val van Gorbatsjov zelfs de complete staat. Dat contrast met het verleden is enorm. Maar met de staat verdween ook het sociale vangnet voor de bevolking en dat is voor de generatie van mijn ouders moeilijk te verteren.

"Mijn achternaam is vaak een handicap geweest. De discriminatie was vooral onderhuids aanwezig. Het werd nooit hardop gezegd dat ik niet naar een toernooi in het buitenland mocht omdat ik joods was. Maar dat argument werd soms stilzwijgend gehanteerd als mijn resultaten deelname aan een internationaal toernooi rechtvaardigden. Het was bovendien nadelig voor de grootmeesters uit mijn generatie dat het Russische schaakleven eerst werd gedomineerd door Karpov en vervolgens door Kasparov. De bazen wilden er niet al te veel nieuwe gezichten bij hebben en dat heeft mijn ontwikkeling geremd. Helaas regeert Kasparov de schaaksport nog steeds volgens die oude, Russische cultuur."

( a d v e r t e n t i e s )