RAYMOND VAN DEN BOOGAARD
Een stripboek over de enclave Gorazde in Oost-Bosnië. Kan dat? Ja, bewees de Amerikaan Joe Sacco. Zijn Safe Area Gorazde, The war in eastern Bosnia is toegankelijker dan de gemiddelde tv-reportage.

Je hebt journalisten die schrijven, en je hebt er die filmen of fotograferen. Joe Sacco (40, geboren op Malta, wonend in New York) maakt strips. Zijn laatste boek, Safe Area Gorazde, The war in eastern Bosnia, is een even unieke als meeslepende geschiedenis van de enclave Gorazde in Oost-Bosnië. Gorazde was een van de drie enclaves in deze vreugdeloze streek waar tijdens de Bosnische burgeroorlog de moslimbevolking stand kon houden, van alle kanten door Servische troepen belegerd en onder het waakzaam oog van - in dit geval - Britse vredestroepen. Maar waar de enclaves Srebrenica en Zepa op den duur door de Serviërs onder de voet werden gelopen, hield Gorazde stand. Tot op de huidige dag is deze provinciestad moslim- gebied, door een smalle corridor door Servisch gebied met Sarajevo verbonden.

Sacco's boek is vermoedelijk de enige bestaande geschiedschrijving van de oorlog in Gorazde, en als zodanig het resultaat van Sacco's eigen bevindingen ter plaatse. In 1995 kwam hij er aan, met een voedselkonvooi van de VN, en bleef er tot enkele maanden later de oorlog beëindigd werd door de zogenaamde Dayton-akkoorden.

Safe Area Gorazde bestaat uit een raamvertelling waarbij de strip-reporter niet schroomt om zijn eigen, gecompliceerde gevoelens over zijn wederwaardigheden te vertellen, afgewisseld met flashbacks over de dramatische gebeurtenissen in Oost-Bosnië en de veelal wrede ervaringen van Sacco's kennissen in Gorazde.

Waarom juist Gorazde? Sacco, per telefoon uit New York: "Ik zat aanvankelijk zes weken in Sarajevo en heb daarover ook een album gemaakt. Maar tegen het einde van de oorlog waren de inwoners van de stad al die buitenlandse journalisten aardig beu. Daarom besloot ik eens ergens anders te kijken, en met mijn perskaart van de VN kon ik meerijden naar Gorazde. "Daar was de houding van de bevolking heel anders: die hadden al jaren geen buitenstaanders gezien, behalve blauwhelmen dan. Mijn aanwezigheid was een bron van entertainment."

Sacco vertelt in het album, niet zonder een zekere gne, hoe hij een populaire figuur werd in de stad, ook al omdat hij af en toe met de VN op en neer kon naar Sarajevo, en dus brieven, geld en andere boodschappen heen en weer kon transporteren. Tot zijn verbijstering wilden alle meisjes van Gorazde om te beginnen dat hij een Levi's spijkerbroek zou meenemen, en in de juiste maat dan graag, en een echte 501 made in America - vooral geen nagemaakte rotzooi. Wat kan de striptekenaar-reporter dat een schrijvende of een filmende journalist niet kan? Sacco: "Je kunt heel goed een persoon neerzetten in een bepaalde tijd en plaats, met grote vrijheid. Een filmer of fotograaf is daarbij toch in hoge mate afhankelijk van wat hij toevallig voor de lens heeft gekregen. Met een schrijver is er, denk ik, minder verschil. Maar comic books hebben natuurlijk wel het voordeel van grote toegankelijkheid. Ik denk dat mijn boek ogen opent die anders niet erg geïnteresseerd waren geweest in wat er is gebeurd in Bosnië. Ik maak nu trouwens een album over journalisten tijdens de oorlog." Opvallend in het boek over Gorazde is het ontbreken van melodrama, dat andere verslaggeving over de oorlog in Bosnië nog wel eens ongenietbaar pleegt te maken. Sacco: "Ik vind ook niet dat wat ik vertel zo spectaculair is. De omstandigheden waren extreem, maar het gedrag van de mensen was dat eigenlijk niet. We moeten niet te erg dramatiseren. Aan het gedrag van de vrienden in Gorazde kun je zien dat er eigenlijk niets heroisch is aan het verdedigen van je eigen huis, je eigen stad onder zulke omstandigheden. Het is eerder een natuurlijk iets om te doen. Mijn helden zijn dus geen helden, zoals Hollywood ze maakt. Het zijn gewone mensen die buitengewone dingen hebben gedaan."

Joe Sacco, Safe area Gorazde. The War in Eastern Bosnia 1992-95. Fantagraphics Books, 2000, ISBN 1-560973927.

( a d v e r t e n t i e s )