Kantoor op wielen

Was in de T-Ford alleen de ontsteking nog elektrisch, de nieuwste auto's zijn computers op wielen. Beurskoersen opvragen, cd-spelers met spraakbesturing, alles kan. De oliecrisis ten spijt, wint de auto terrein. " De auto wordt een verlengstuk van huiskamer en kantoor."

Arjen Ribbens

Tot voor kort stonden ze in Drenthe nog langs de A28: de borden van Rijkswaterstaat met de tekst 'Uw auto is geen kantoor'. Een standpunt waaruit veel onbegrip sprak over de veranderde status van de auto. De huidige topmodellen - en de middenklassers van morgen - het zijn mobiele, goed geoutilleerde kantoren. Een navigatiesysteem met satellietverbinding en een op internet aangesloten computer begeleiden de moderne automobilist van deur tot deur. Zelfs in het land van de hunebedden moet al rijdend telefoneren, e-mailen, beurskoersen opvragen of nieuwsberichten lezen, geen toekomstmuziek meer zijn.

Maar niet iedereen kan zich een Mercedes uit de S-klasse of een 'multimedia Omega' van Opel permitteren. Daarom een papieren testrit met een auto die voorzien is van alle moderne digitale snufjes. Een sleutel om de auto te openen heeft u niet nodig: keyless entry is de nieuwe standaard. De auto herkent u aan uw persoonlijke chipcard. Bij aanraking van de portierkruk ontgrendelen de deuren zich en worden de bestuurdersstoel, stuurkolom, spiegels en radio naar uw voorkeur ingesteld. Voor vertrek laat u het navigatiesysteem weten waar u heen wilt. Zonder problemen omzeilt u files. De Traffic Message Chanel- module houdt uw navigatiesysteem immers permanent op de hoogte van actuele verkeersontwikkelingen. Een ongeval bij Roelofarendsveen? Tijdig leidt de routeplanner u om de file heen. En zonder stratengids op schoot rijdt u in de stad van uw bestemming rechtstreeks naar de dichtstbijzijnde vrije parkeergarage.

Ook van jengelende kinderen op de achterbank heeft u geen last. Want die spelen met hun draadloze toetsenbord een computerspelletje of ze kijken naar de Disney-film die u in de DVD-speler heeft gestopt. Een mobiele internetaansluiting verbindt de auto met alle computers in de wereld. De ontvangst van videosignalen geeft voorlopig nog problemen, maar verder zijn de mogelijkheden tot communicatie vrijwel onbeperkt. Al rijdend kunt u bijvoorbeeld MP3-muziekbestanden downloaden, telefoonnummers opvragen of theatertickets bestellen. En u houdt daarbij uw ogen op de weg en uw handen aan het stuur, want de nieuwste apparatuur werkt met spraakbesturing en spraakweergave. Dus als u zegt: "Speel de Bob Marley-cd", dan klinkt een paar tellen later reggaemuziek.

En na het verzoek "Lees mijn e-mail voor", neemt een vriendelijke vrouwenstem de digitale post voor u door.

En het duurt niet lang meer of de boordcomputer is in staat tot het uitvoeren van meer gecompliceerde opdrachten als: "Zoek het telefoonnummer van het Muziektheater in Amsterdam en informeer of er voor vanavond nog kaarten zijn voor het Nationale Ballet."

De toepassing van digitale techniek maakt auto's niet alleen comfortabeler, maar ook aanzienlijk veiliger, schoner en stiller. Het clichébeeld van de auto als een dom, dorstig en het milieu zwaar belastend vervoermiddel gaat steeds minder op. De slimme auto beschermt de inzittenden beter, gaat minder snel stuk, rijdt gemiddeld zeventien kilometer op één liter brandstof, stoot veel minder schadelijke gassen uit en is aan het eind van zijn bestaan bijna volledig recyclebaar.

De slimme auto maakt mensen nóg mobieler, zegt dr. ir. P.H.L. Bovy, hoogleraar verkeers- en vervoerkunde aan de Technische Universiteit Delft. "In de auto telefoneren, televisiekijken of vergaderen, het wordt allemaal heel gewoon. De auto wordt een verlengstuk van de huiskamer en het kantoor." De evolutie van de auto wordt het beste zichtbaar door de toename van de elektronica aan boord. In de legendarische T-Ford, eind vorig jaar verkozen tot auto-van-de- eeuw, was aanvankelijk alleen de ontsteking elektrisch. Twintig jaar geleden bevatte een middenklasse-auto voor zo'n 600 gulden aan elektronica. Op dit moment is een vijfde van de productiekosten, zo'n 4.500 gulden, bestemd voor elektronica. En naar verwachting zal dat percentage nog verder groeien.

Al geruime tijd controleren elektronische regelsystemen de motor, transmissie, remmen en besturing. De nieuwe elektronica verhoogt vooral de veiligheid, het comfort en het energieverbruik. Digitale techniek neemt steeds meer vervelende taken van de automobilist over. De verlichting en de ruitenwissers gaan vanzelf aan en passen zich automatisch aan wisselende licht- en weersomstandigheden aan. Sensoren houden in de gaten of de bestuurder niet in slaap valt, waarschuwen hem voor gevaarlijke verkeerssituaties, helpen hem met inparkeren, op koers blijven en met het handhaven van de correcte snelheid.

Een infrarood nachtzichtsysteem projecteert op de voorruit beelden van obstakels die in het donker of in de mist voor de auto opdoemen. Zelflerende versnellingsbakken kunnen zich aanpassen aan het rijgedrag van de bestuurder. Een stabiliteitssysteem controleert de wegligging. Het remsysteem detecteert noodsituaties in milliseconden en helpt de bestuurder de remkracht te optimaliseren. Smart airbags houden rekening met de kracht van een botsing. Een crashsensor schakelt bij een ongeval de alarminstallatie in, ontgrendelt de portieren en waarschuwt zelf onmiddellijk hulpdiensten. Een zwarte doos registreert de gegevens die nodig zijn voor een verantwoorde analyse van het ongeluk. Voor Ford-rijders is het wachten nog op een sensor die waarschuwt dat de Firestone-banden het dreigen te begeven. "Autorijden wordt straks zo eenvoudig dat een blinde het ook kan", voorspelt Bovy. Volgens de Delftse hoogleraar verkeers- en vervoerkunde is de auto nog lang niet uit-ontwikkeld. "Ik maak vaak de vergelijking met schoeisel. Vijftig jaar geleden hadden mensen één paar schoenen, chique mensen misschien twee. Nu heeft iedereen minstens tien paar. Gymschoenen, laarzen, sandalen, wandelschoenen, nette schoenen... Zo gaat het met de auto ook. Mensen krijgen steeds meer verschillende auto's voor verschillende toepassingen. Een middenklasser voor het woon-werkverkeer, een boodschappenauto voor mevrouw en een oldtimer of cabriolet voor de lol."

Voor individueel vervoer bestaat geen geschikt alternatief, zegt Bovy. "Het autobezit zal nog verder toenemen. De nieuwe techniek maakt de auto toegankelijk voor steeds grotere groepen mensen. De industrie is bovendien zeer alert - wat reiscomfort betreft, groeit het gat tussen de auto en het openbaar vervoer nog steeds. De overheid is nauwelijks in staat daarop een passend antwoord te bieden."

Zelfs fileproblemen, belastingmaatregelen en stijgende brandstofprijzen lijken geen invloed te hebben op de almaar stijgende verkoop van nieuwe auto's. Vorig jaar werden er in Nederland 611.776 verkocht, 12,7 procent meer dan in 1998. De voorspelde grote terugval na deze recordverkoop blijft uit. Begin van dit jaar telde het Nederlandse wagenpark 6,3 miljoen personenauto's. De BOVAG (bond van garagehouders) en RAI (vereniging van auto-importeurs) gaan ervan uit dat het park in 2010 gegroeid is tot 7,3 miljoen auto's.

De toepassing van nieuwe techniek gaat in de auto-industrie altijd top-down: eerst als luxe accessoire in de duurste modellen en ten slotte als standaardvoorziening in zelfs de goedkoopste 'instapmodellen'. De champagnekoelkast in de nieuwe Bentley Continental R zal vermoedelijk nooit gemeengoed worden, maar airconditioning, vijf jaar geleden nog voorbehouden aan een kleine groep automobilisten, behoort inmiddels tot de standaarduitrusting van de meeste nieuwe auto's. Dat geldt nog niet voor navigatiesystemen, telefoon en andere car electronics, al kan de gespecialiseerde vakhandel de vraag naar deze producten nauwelijks aan. "Het loopt als een dolle", zegt productmanager R. van Vliet van VDO Dayton, de Europese marktleider op gebied van 'car multimedia systems'. Alleen al in Nederland verkocht het bedrijf tot en met juni "enige tienduizenden" navigatiesystemen, meer dan het dubbele vergeleken met de jaaromzet van 1999. Tachtig procent van de klanten bestaat uit particulieren, vooral uit automobilisten die veel op de weg zitten. Maar de zakelijke markt is sterk in opkomst, zegt de productmanager.

De meestverkochte routeplanner van VDO kost zo'n 4.500 gulden. Maar voor 25.000 gulden installeert het bedrijf het volledige productenpakket met naast een navigatiesysteem ook een telefoon, DVD-speler, beeldschermen in de hoofdsteunen, een parkeerhulp en een geavanceerde alarminstallatie. Van Vliet: "Zo'n loaded systeem verkopen we zeker een paar keer per week. Een BMW 7, een Audi A8 of een dikke Jag kost twee ton. Wat maakt op zo'n bedrag die 25 mille uit?"

Ook de massale introductie van internet in de auto is aanstaande. "Internet is over vijf jaar beslist geen issue meer", zegt P. Steemers, senior consultant bij de internationale automatiseerder Cap Gemini Ernst & Young Consulting. Samen met twee collega's werkt Steemers aan De mobiele samenleving, een volgend jaar te verschijnen boek over onder meer de toepassing van mobiele technologie in de auto.

De auto verandert in een 'webbrowser op wielen', citeert Steemers een recente uitspraak van Scott McNeely, de topman van het Amerikaanse computerbedrijf Sun Microsystems. "Na de UMTS-veilingen is er voldoende bandbreedte voor grootschalige en goedkope toepassing van internet. De mogelijkheden zijn gigantisch. In de auto krijg je net als op kantoor een netwerk dat alle elektronica met elkaar verbindt. Dat maakt leuke combinaties mogelijk. Het motormanagement kan bijvoorbeeld zelf met de garage een afspraak maken voor een onderhoudsbeurt."

Niet iedereen vertrouwt de moderne techniek. Neem Jaap Timmer, werkzaam bij het Rotterdamse reclamebureau FPW. Hij tracteerde zichzelf onlangs op een nieuwe Jaguar S-type, uitgerust met een V-8 motor en een kostbaar navigatiesysteem. De rekening van 170.000 gulden stond niet garant voor zorgeloos rijplezier. Na een paar honderd kilometer bracht Timmer zijn auto terug naar de garage.

Timmer: "Het elektrisch verstelbare stuur kwam niet automatisch terug in de stand zoals ik die had ingesteld. En het navigatiesysteem functioneerde niet naar behoren. Een zware mannenstem bromde voortdurend verkeerde aanwijzingen: 'links voorsorteren' en daarna 'rechts afslaan', van die dingen. En toen ik naar Huis ter Heide in de provincie Utrecht wilde, reden we naar België. 'Een dure kaartleeslamp', noemde mijn vrouw dat ding."

Maar de maat was voor Timmer pas vol toen de motor op weg naar Schoonhoven in een bocht afsloeg. De elektrische stuurbekrachtiging viel uit en de glanzende limousine veranderde prompt in bijna tweeduizend kilo onbestuurbaar blik. Ongewild stak Timmer een fietspad over om in een plantsoen tot stilstand te komen. "Ik had wel iemand dood kunnen rijden", zegt Timmer.

De controle van het elektronische circuit bracht geen mankementen aan het licht. Uit voorzorg programmeerde de garage de software van de motorbesturingsmodule opnieuw en Timmer ontving een geruststellende brief. Maar de reclameman is het vertrouwen in zijn nieuwe auto kwijt. Hij eist van Jaguar een andere auto of de schriftelijke garantie dat de elektronica aan boord voortaan naar behoren functioneert.

"De huiver voor de elektronica is niet rationeel maar emotioneel", reageert directeur business development R. Weber van Jaguar Nederland. Hij krijgt steun van collega P. Plevier van DaimlerChrysler Nederland, de importeur van onder meer Mercedes. "Verhalen over computers die op hol slaan hoor je op elke verjaardag. Flauwekul. Elektronica verhoogt de passieve en actieve veiligheid van auto's. Het is toch een prettig idee dat het stabiliteitssysteem over je waakt en er voor zorgt dat je bij een black-out niet in een slip raakt?"

De boordcomputer in personenauto's is afkomstig uit de hoek van de bedrijfswagens, waar hij al jaren dient voor ritregistratie en mobiele datacommunicatie. Steeds meer bedrijven ontdekken de voordelen daarvan. Ongemerkt scheuren in een auto-van-de-zaak is onmogelijk geworden, want met speciale software kan de computer de rijstijl van werknemers beoordelen. Het stalautomatiseringsbedrijf Insentec uit Marknesse (Noordoostpolder) liet in de vijftien bedrijfswagens rijstijlcomputers inbouwen. Een investering van dertigduizend gulden waar financieel directeur G. Boomsma geen spijt van heeft. "Het weggedrag van onze werknemers is duidelijk verbeterd. We verbruiken minder brandstof en hebben minder schadegevallen. Bekeuringen zijn gemakkelijk te verhalen, omdat altijd duidelijk is wie op het moment van de overtreding achter het stuur zat. En we weten nu of de buitendienstmensen de uren maken waarvoor we ze betalen. Vroeger hadden we een vertegenwoordiger in dienst die om tien uur 's ochtends pas van huis ging en 's middags om vier uur al weer bij moeder thuis aan de thee zat. Een prettig gevoel dat zulke dingen niet meer kunnen."

Ook voor werknemers heeft een boordcomputer overigens voordelen, benadrukt Boomsma. In het nieuwe belastingstelsel gelden strengere regels voor de auto-van-de-zaak. Met een boordcomputer kunnen werknemers snel een voor de fiscus acceptabele kilometerboekhouding overleggen.

Nieuwe techniek is er niet alleen om boekhouders blij te maken. Het helpt ook om auto's schoner te maken. De huidige benzineauto is - behalve voor het broeikasgas CO - per kilometer al minstens tachtig procent schoner dan de auto van dertig jaar geleden. De verwachting is dat de sterke daling van alle emissies in elk geval tot 2020 doorzet. Het slechte nieuws is dat de autowereld voorlopig afhankelijk blijft van fossiele brandstoffen. Op middellange termijn komen er waarschijnlijk synthetische brandstoffen. Maar het blijft wachten op een serieuze opvolger van de benzine- en dieselmotoren. De gasmotor is zeker geen alternatief, en de waterstofmotor op korte termijn evenmin. In München rijden weliswaar een paar BMW's rond met een waterstofmotor, maar voor die brandstof ontbreekt de benodigde infrastructuur (waterstofproducenten, pompstations) en ook de opslag van de waterstof in de auto is problematisch. De hoop op een wereld vol elektrische auto's is eveneens vervlogen. Van emissie-vrij zoekt de industrie de oplossing tegenwoordig meer in de richting van emissie- arm: de hybride-auto. Dat zijn auto's die zowel over een elektromotor als een verbrandingsmotor beschikken. Toyota en Honda introduceerden al de eerste in serie gemaakte hybrides, de Prius en de Insight.

Maar ondanks hoopgevende testresultaten speelt de hybride-auto de komende vijf jaar nog een bescheiden rol, zegt motorendeskundige P. Klaver van Klaver Engines en Engineering in Rolde (Drenthe). De nieuwe auto's zijn nog veel te duur om grote groepen gebruikers aan te trekken. "Tot 2008 liggen de emissie-eisen vast. De auto-industrie weet waar ze aan toe is en richt de aandacht vooral op de verbetering van benzine- en dieselmotoren. Niks is zo goedkoop als de fabricage van een gewone zuigermotor. Alternatieven zijn schreeuwend duur."

Klaver wijst op twee andere technische ontwikkelingen die de auto- industrie op korte termijn drastisch kunnen veranderen: de zogenoemde 42 volts-accu en de nieuwe direct-ingespoten benzinemotoren. Klaver is benieuwd of Renault en Volkswagen voor elkaar krijgen wat Mitsubishi met de Carisma net niet is gelukt: een direct-ingespoten benzinemotor introduceren die zo'n serieuze brandstofbesparing realiseert dat de rest van de auto-industrie wel moet volgen. Jammer voor Mitsubishi, zegt Klaver, maar de Carisma rijdt alleen zuinig met een zeer voorzichtige rijstijl die niet past bij het drukke hedendaagse verkeer.

Enthousiast is Klaver over de perspectieven van de 42 volts-accu, die een veel grotere capaciteit heeft dan de huidige 12 volts-accu. Auto's kunnen daardoor zonder problemen meer elektronica bergen. Die vrijheid biedt constructeurs grote mogelijkheden en maakt by wire- besturing mogelijk. Net als in een vliegtuig zullen in een auto binnenkort geen fysieke verbindingen meer bestaan tussen de besturingsorganen (stuurwiel, gas- en rempedaal en versnellingspook) en de elementen die de vereiste manoeuvres uitvoeren. Dus geen één-op-één kabelverbindingen meer, maar potmeters die elektronische signalen geven. Steer by wire gaat straks als volgt. Met een ruk aan het stuur bedient de automobilist niet meer rechtstreeks de tandheugel. In plaats daarvan vertelt een elektrische impuls aan de regelunit dat de bestuurder wil sturen. De unit geeft daarop opdracht aan de elektromotoren op de wielen om ze in een bepaalde hoek te verdraaien. In een 'steer-by wire'-auto is een stuurwiel overigens niet meer noodzakelijk: er zijn al studiemodellen met een joystick.

De snelle ontwikkeling van de slimme auto stelt de overheid voor problemen. De Europese keuringsinstanties dreigen achter de feiten aan te gaan lopen, zegt ir. R.C. Rijkeboer, onderzoeker verbrandingsmotoren bij TNO in Delft en adviseur van het ministerie van VROM. "De keuringsinstanties zijn nog niet ingesteld op seriematig geproduceerde hybrides en de by-wirebesturing. De nieuwe techniek biedt de bestuurder zoveel verschillende instelmogelijkheden, dat onduidelijk is hoe je moet testen." Twee weken geleden sprak Rijkeboer in Brussel met ambtenaren van de Europese Commissie. Slechts een handjevol mensen houdt zich daar met dit probleem bezig. Te weinig in elk geval om de noodzakelijk wetgeving voor te bereiden. Volgens Rijkeboer hoopt de commissie dat de Verenigde Naties in Genève met een wetsvoorstel komen dat de EU kan overnemen. "Maar in Genève hebben ze nog minder mankracht dan in Brussel en roepen ze al een tijd dat ze 'een werkgroep zullen formeren'. Nee, één van de Europese lidstaten zal het initiatief moeten nemen. In Nederland zijn we ons nu aan het beraden of wij dat moeten doen. Op emissiegebied heeft Nederland al eerder het voortouw genomen. Wij worden hier niet geremd door een nationale auto-industrie." Ook Rijkeboer is niet bang voor het idee dat de besturing van een auto losgekoppeld wordt van de bestuurder. De onderzoeker spreekt van een onvermijdelijke ontwikkeling. Digitale besturing maakt auto's goedkoper, want eenvoudiger in elkaar te zetten. Auto's worden bovendien lichter en als de techniek de dosering van gas geven bijvoorbeeld gaat coördineren, springt de auto economischer met de brandstof om. Rijkeboer: "In 2008 mogen nieuwe auto's gemiddeld nog 140 gram CO uitstoten. Dat betekent dat ze op één liter brandstof gemiddeld zeventien kilometer zullen rijden. De volgende stap, verwacht voor 2012, is dan 120 gram CO en een gemiddeld gebruik van een op twintig. Die stap kan niet zonder hybride auto's. De ellende is dat het aantal autokilometers tegen die tijd vermoedelijk met zo'n 25 procent is gegroeid. Wat schadelijke CO-uitstoot betreft staan we netto dan precies stil."