Een geval van aids in een Kaireens ziekenhuis haalde recentelijk de Egyptische pers. Dat is heel opmerkelijk want aids wordt in Egypte gewoonlijk doodgezwegen. En als er al aids zou zijn, dan als straf van God of als gevolg van een Israelische samenzwering.

Door onze correspondent JORIS LUYENDIJK

KAIRO, 26 AUG. Wat waren dat toch voor een eigenaardige donkere vlekken in het gezicht van die patient met maagklachten, vroegen de verpleegsters van het Matareya-ziekenhuis in Oost-Kairo zich af. Ze haalden een specialist erbij, die met zijn diagnose het ziekenhuis in rep en roer bracht: aids.

De opschudding was niet onbegrijpelijk want het ziekenhuis had nog nooit eerder een aids-patient in de bedden gehad. Anders dan in Afrika ten zuiden van de Sahara is een aids-geval in Egypte nog zeer ongewoon. Volgens de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) telt Egypte zo'n 720 personen met aids. Ongeveer 8.000 mensen lopen rond met HIV, de infectie die uiteindelijk tot aids leidt. Zelfs als deze cijfers door onderraportage van de Egyptische overheid een factor tien te laag zouden zijn, dan nog is op de bevolking van 65 miljoen slechts 0,1 procent van de bevolking besmet.Maar nog ongewoner aan de verwikkelingen in het Matareya-ziekenhuis was dat ze de pers haalden, en dat daarin nu eens niet alleen de oude reflexen opspeelden. Doorgaans worden gevallen van Egyptenaren met de ziekte doodgezwegen, en presenteren de media aids als een straf van God voor homo's, dan wel als een Israelische samenzwering tegen Arabieren. Maar nu was er opeens ook forse kritiek op de behandeling van aids-patiënten en HIV- dragers in Egypte. Een vooraanstaande krant, de Gazet van Egypte, noemde het 'middeleeuws' dat het Matareya-ziekenhuis geen apparatuur had om een besmetting mee vast te stellen. Er moest een bloedmonster worden opgestuurd naar een commerciële kliniek om zekerheid te krijgen. Ook hekelde de pro-regeringskrant het nabijgelegen en beter toegeruste ziekenhuis omdat het de patiënt pas onder grote druk van het Ministerie van Volksgezondheid had willen toelaten. Evenmin had men een goed woord over voor de wijze waarop het ziekenhuis de kamer van de patiënt nadien 'steriliseerde': de verpleegsters werd opgedragen de grond te boenen met water, en de lakens te verbranden.

Wel noemde de Gazet van Egypte de aids-lijder met voor- en achternaam, beroep en woonplaats, en liet het niet na te vermelden dat het slachtoffer een aantal zakenreizen naar het buitenland had gemaakt. Hiermee sloot de Gazet zich dus wel weer aan bij de rest van de Egyptische media die aids beschouwen als een 'buitenlandse ziekte' die door toeristen, zakenmensen en spionnen het land wordt binnengebracht. Besmettingen worden niet behandeld als een kwestie van volksgezondheid, maar als een probleem voor de binnenlandse veiligheidsdiensten. Iedere maand brengt wel een toonaangevend dag- of weekblad een verhaal over Mossad-spionnen die in Egypte aids proberen te verspreiden.

De overheid werkt mee aan dit beeld. Tot voor kort zond de Egyptische variant van Postbus 51 een filmpje uit waarin een schaars geklede, blonde (dus buitenlandse) vrouw een argeloze Egyptenaar haar hotelkamer inlokt. Als hij er weer uitkomt, heeft hij aids. Hulpverleners in Kairo vertellen dat het merendeel van de beleidsmakers in het Ministerie van Volksgezondheid voorstander is van het in quarantaine stoppen van besmette personen. "Wie besmet raakt met aids", zo stelde de psychiater Fakri Abdel Aziz in een grote krant, "is psychisch gebroken en gaat de samenleving haten. Denk maar aan dat meisje dat na haar besmetting zoveel mogelijk mannen verleidde om daarna op hun badkamerspiegel met lipstick te schrijven: welkom bij de aids-club." Fakri Abdel Aziz is voorzitter van de Egyptische Vereniging van Artsen.

Egypte heeft geen aids, is de algemene lijn bij overheid, media en het islamitische en christelijke establishment, want Egyptenaren hebben geen seks voor het huwelijk en gebruiken geen drugs. Voorlichting is dus niet nodig, want theorie leidt tot praktijk, ondervond Wahba Ghali die voor de katholieke liefdadigheidsorganisatie Caritas een voorlichtingsprogramma over aids voor middelbare scholieren opzette. "Het verzet bij autoriteiten en ouders was enorm", vertelt hij. "Bijna net zo groot als de onwetendheid bij middelbare scholieren." Die mochten via briefjes, anoniem, vragen stellen, en dat deden ze: of je aids kon krijgen van een vrouw, van masturberen, van een verblijf met een buitenlander in dezelfde kamer? Een bijkomend probleem is het in Egypte wijd verbreide geloof dat je van condooms op termijn impotent wordt, omdat die het genot zouden remmen. Hoewel inmiddels een Nationaal Aids Controle Programma is opgezet, lijken de autoriteiten tevreden met de huidige gang van zaken. Anonieme aids-testen blijven onbeschikbaar, en de meeste medicijnen zijn volstrekt onbetaalbaar of zelfs verboden. Volgens de overheid loopt Egypte geen gevaar want de conservatieve houding jegens seks onder islamitische en Koptisch christelijke Egyptenaren zou het land beschermen tegen een epidemie. Maar de WHO denkt daar anders over. Deze organisatie verwacht binnen vijf jaar een vervijfentwintigvoudiging van het aantal besmettingen en waarschuwt dat bij ongewijzigd beleid alle zwaar bevochten en imponerende vooruitgang op het gebied van kindersterfte en gezondheid onder vrouwen weer dreigt te verdampen. Met name de commerciële bloedbanken zijn een enorm risico omdat zij hun donoren niet testen. In december kwam een man in het nieuws die zojuist HIV-positief was getest. In het afgelopen jaar bleek hij 144 keer bloed te hebben gegeven, voor 20 pond per keer (12 gulden) - ééntiende maandsalaris van een ambtenaar.

Bovendien is het de vraag of de Egyptische jeugd wel zo seksueel terughoudend is en zal blijven als hun ouders en politieke en religieuze leiders geloven. Volgens een welzijnswerker staat niet het conservatisme de vrije seks in Egypte in de weg, maar het gebrek aan lege flats en andere plekken om 'het' te doen. Egyptenaren wonen tot hun huwelijk thuis, terwijl de politie zwaar patrouilleert rond zogenoemde lovers' lanes. Wie wordt gepakt voor seks in een auto, wacht een zware straf en inbeslagname van de wagen. Studenten die het overkomt worden levenslang geschorst van de universiteit. "Het enige dat ongetrouwde verliefden nu kunnen doen is handje vasthouden op een Nijlbrug. Dan gaan ze ieder naar hun eigen huis om te masturberen", aldus de welzijnswerker tegenover de Cairo Times. De reguliere Egyptische pers had zo'n opmerking nooit afgedrukt, maar de Cairo Times is Engelstalig en wordt toch alleen door buitenlanders gelezen. Niettemin wenste de welzijnswerker anoniem te blijven, want wie werkt in de aids-hulpverlening kan dat maar beter voor zich houden: altijd dreigt het sociale isolement.

Dit laatste ondervinden nu ook de verpleegsters van het Matareya- ziekenhuis. Niemand wil meer met ons omgaan, vertelde verpleegster Manal Abdel Aziz aan de Gazet van Egypte: "Iedereen, onze collega's incluis, is doodsbang voor ons. Ze denken dat wij nu ook aids hebben."

( a d v e r t e n t i e s )