Tientallen miljarden extra heeft het kabinet deze week verdeeld. Keuzes maken was nauwelijks nodig. Alles kan.

Door onze redacteur GIJSBERT VAN ES en EGBERT KALSE

DEN HAAG, 26 AUG. De Rijksbegroting 2001 is klaar. De ministerraad heeft gisteren een 'droombegroting' vastgesteld, die op Prinsjesdag - de jaarlijkse politieke 'Uitmarkt' - wordt gepresenteerd. Intussen hebben diverse bewindslieden alvast de belangrijkste cijfers naar buiten laten brengen. De natie mag weten: nóg meer geld, heus het komt eraan. Vooral voor de ministers van Onderwijs en Volksgezondheid kan het goede nieuws niet vaak genoeg ge-recycled worden - onder grote maatschappelijke druk als zij staan om te investeren in de publieke sector.

En geïnvesteerd wordt er. In het lopende en volgende begrotingsjaar zal het kabinet dubbel zoveel extra geld uitgeven als in het regeerakkoord was beloofd. In de zomer van 1998 werd nog gerekend met uitgaven ten bedrage van ruim 5 miljard extra in 2000 en ruim 7 miljard extra in 2001. Twee jaar later komt daar nog eens jaarlijks bijna 7 miljard bovenop.

Wie de cijfers van twee jaar geleden, en zelfs van twee maanden geleden, nog eens terugleest, kan een glimlach nauwelijks onderdrukken. Het Centraal Planbureau zag afgelopen april ruimte voor 3 miljard extra uitgaven. Het kabinet wist dit bedrag een maand later op te rekken tot 5,6 miljard, onder meer door begrote extra uitgaven, gereserveerd voor de jaren 2001-2002, een jaar naar voren te schuiven. PvdA-fractieleider Melkert riep eind mei dat daar nog eens 2 miljard bovenop moest. Een maand later schroefden PvdA en D66 deze eis terug tot 1,3 miljard. En waar blijft de teller eind augustus steken? Op 6,9 miljard structurele verhoging van de rijksbegroting.

Minister Zalm is de trotse uitvinder van begrotingsregels die bestand zijn tegen deining in de economische conjunctuur. Maar de vraag begint zich op te dringen of de regels van Zalm ook bestand zijn tegen hoogconjunctuur. Toen Zalm in 1994 op Financiën aantrad, wilde hij resoluut een einde maken aan de slepende politieke strijd over bezuiningsronde na bezuinigingsronde. Een zelfde ritueel getouwtrek begint zich nu te wreken bij het verdelen van financiële meevallers. Te krappe begrotingen worden telkens weer bijgesteld en bijgesteld.

Een economische groeiverwachting van viermaal 2,25 procent bepaalt het begrotingsbeleid van het kabinet. Het kost minister Zalm steeds meer moeite dit scenario als geloofwaardig te verdedigen: met 3,6 procent groei in 1999 en een prognose van omstreeks 4 procent in 2000 en 2001.

De druk op Zalm neemt toe om minder rigide om te gaan met de begrotingscijfers. Zowel Kamerlid Crone, financieel fractiespecialist van de PvdA, als D66-fractievoorzitter De Graaf suggereerde afgelopen week dat een volgend kabinet het huidige 'behoedzame scenario' van 2,25 procent groei zou moeten vervangen door een meer 'trendmatig scenario' van 2,75 procent. Eerder al pleitten oppositiepartij GroenLinks en de Sociaal-Economische Raad (SER) voor een soortgelijk trendscenario.

De economische groei heeft de afgelopen tien jaar, gemiddeld genomen, boven de 3 procent gelegen. PvdA en D66 willen zo langzamerhand dichterbij bij die trend aansluiten dan de behoedzame Zalm, die als regel ruimschoots onder de trend wil blijven. De discussie over de normen van Zalm krijgt een prominente plaats in de politieke reacties rondom Prinsjesdag en de algemene politieke beschouwingen die daarop volgen. Maar hoog zal het debat niet oplopen. Met 20 miljard versnelde aflossing van de staatsschuld, 7 miljard extra nieuwe uitgaven en 6,7 miljard belastingverlaging valt er weinig politieke strijd te leveren. Een oppositiepartij die de spelregels van het kabinet te hard aanvalt, dreigt in de beeldvorming al snel een negatief imago op zich te laden: 'er is zóveel extra geld, en nog zeuren ze'.

De heersende overvloed maskeert ook de tegenstellingen binnen de coalitie. D66 pleitte afgelopen voorjaar nog voor een 'mid term review' van het regeerakkoord. De kleinste coalitiepartner wilde eenmalig het 'schot' tussen inkomsten en uitgaven verplaatsen, ten gunste van extra uitgaven in de collectieve sector. Het extra geld is er gekomen. En het schot staat nog waar het staat.

De PvdA kwam in april met een plan om de rijksbegroting structureel met 9 miljard gulden te verhogen in een periode van twee drie jaar tijd. Nog geen half jaar later is ruim driekwart van dat bedrag al binnengehaald.

Zalm vierde gisteren de begrotingsafspraken in het kabinet als een overwinning. Het is hem gelukt zijn 'Zalm-norm' overeind te houden. Tegelijk heeft hij D66 en vooral de PvdA te vriend gehouden met extra bestedingen. En bij zijn eigen VVD-achterban kan Zalm zichzelf laten toejuichen over de forse extra staatsschuldreductie.

Weinigen in Den Haag maken zich zorgen over de economische groei die iets lijkt af te vlakken. Na eerst te zijn opgeschroefd van 4 naar 4,5 procent lijkt nu toch eerder de 4 procent in zicht te komen. Het is weer zo'n cijfer. Zoals de prognose van 2,75 procent groei die op Prinsjesdag vorig jaar werd gepresenteerd. Prognoses tellen niet meer. Geld telt.

Nieuwe meevallers

Het kabinet heeft afgelopen week 1,3 miljard gulden extra uitgaven verdeeld over de verschillende departementen. In mei had het kabinet al een bestemming gegeven aan 5,6 miljard extra uitgaven. Overzicht van de verdeling van de nieuwe 'meevallers':

( a d v e r t e n t i e s )