Beveiligers treden in publiek domein

Door onze redacteur JEROEN VAN DER KRIS
ROTTERDAM, 26 AUG. Particuliere beveiligingsdiensten houden op steeds meer plaatsen in Nederland toezicht in het 'publieke domein'. De Tweede Kamer stelde in juni in een motie dat dit een primaire verantwoordelijkheid van de overheid is, die daarvoor in geen geval particuliere bedrijven mag inhuren.

In de Rotterdamse deelgemeente Charlois, kampend met drugsoverlast in de Millinxbuurt, surveilleren sinds enkele weken bij wijze van proef medewerkers van Multi Bedrijven Rotterdam. Charlois betaalt dit uit het budget voor grotestedenbeleid.

"De wereld op zijn kop", vindt het PvdA-Kamerlid P. van Heemst. "Als je constateert dat dit uit veiligheidsoogpunt een noodgebied is, dan moet daar in een district van de omvang Rotterdam-Rijnmond politie voor vrij te maken zijn."

Ook de gemeenten Schouwen-Duivenland, Enkhuizen en Lemsterland laten particuliere beveiligers toezicht houden in delen van de gemeenten. In Laren, Huizen, Hilversum, Rotterdam, Wassenaar, Blaricum, Badhoevedorp en Den Haag hebben bewoners particuliere beveiligers ingehuurd om straten of buurten te bewaken. Zij nemen steeds meer politietaken over: arrestantenzorg, parkeerbeheer, snelheidscontroles.

De particuliere beveiligingsbranche is de afgelopen jaren explosief gegroeid. De omzet van de vier grootste bedrijven, die de markt domineren, groeide van 325 miljoen gulden in 1990 naar 1,1 miljard vorig jaar. Het aantal particuliere beveiligers nam in die periode toe van ruim 10.000 naar ongeveer 25.000.

Particuliere beveiligers houden vol dat zij nergens in het publieke domein surveilleren. Ze verplaatsen zich, zeggen woordvoerders van bedrijven en gemeenten, van woning naar woning, of van bedrijventerrein naar bedrijventerrein. Onderweg kunnen ze doen wat iedere burger krachtens de wet geoorloofd is: voorbijgangers vragen stellen, de politie waarschuwen, iemand aanhouden (burgerarrest). De beveiligers in Charlois, aldus een woordvoerder van de gemeente, houden geen toezicht in het publieke domein. "Zij rijden van bouwplaats naar bouwplaats."

"Dat is juridisch het correcte antwoord", zegt directeur C. van der Vijver van de Stichting Maatschappij, Veiligheid en Politie. "Maar je kan veel zeggen: op het moment dat er een auto rondrijdt in een wijk, met het logo van een beveiligingsbedrijf, dan zijn ze aanwezig. Als er iets gebeurt, en de politie is er niet, dan grijpen ze in."

"De overheid maakt haar kerntaken tot speelbal van de commercie", vindt voorzitter H. van Duijn van de Nederlandse Politie Bond.

Particulliere beveiliging verovert publiek domein

Wakers van de straat

In tien jaar tijd is de particuliere beveiligingsbranche verviervoudigd. Bewakers surveilleren in tuinen van bemiddelde burgers en op bedrijventerreinen, maar steeds vaker ook op straat in opdracht van gemeenten. 'Het is een burgerplicht, en natuurlijk vinden onze mensen het ook spannend.'

Jeroen van der Kris

Binnenkort worden in de Rotterdamse Componistenwijk borden geplaatst. 'Deze buurt wordt beveiligd door Randon', staat erop. Bewoners van de wijk zochten begin dit jaar contact met het particuliere beveiligingsbedrijf, nadat in korte tijd negen keer was ingebroken. "De politie deed niks", zegt bewoner Wim Stevens. "Een van die kraken begon om half negen. We zagen het gebeuren en belden de politie. Om half elf waren ze er."

De Componistenwijk is de best verstopte buurt van Rotterdam. In het noordelijkste puntje van de stad, verscholen achter singels en bomen, staan de imposante huizen van zakenlieden en andere bemiddelde burgers. Een aantrekkelijke werkplek voor criminelen: het bos achter de buurt biedt een ideale vluchtroute.

Het is een veilige gedachte dat er nu iedere nacht een surveillant door de wijk loopt, zegt Stevens. Als het aan hem had gelegen, waren er ook slagbomen gekomen langs de grenzen van de buurt. Stevens: "We zouden daarmee een stuk van de openbare weg afsluiten. Toen heb ik gevraagd of we de weg dan mochten kopen van de gemeente. Maar dat was ook niet bespreekbaar."

De particuliere beveiligers rukken op: tien jaar geleden waren het er ruim 10. 000, nu ongeveer 25.000. Wat Randon doet in de Rotterdamse Componistenwijk, doet het bedrijf ook in Laren, Huizen en Hilversum. Andere bedrijven, zegt voorzitter J.W. Wegstapel van de Vereniging van Particuliere Beveiligingsorganisaties ( VPB), de werkgeversorganisatie, surveilleren in buurten van Wassenaar, Blaricum, Badhoevedorp en Den Haag. Op verzoek van bewoners die daar geld voor willen betalen - in Rotterdam ongeveer 160 gulden per maand. Er zijn zelfs gemeenten die medewerkers van beveiligingsbedrijven inhuren: Enkhuizen, Lemsterland, Schouwen-Duiveland. Dat is opmerkelijk, want kort voor het zomerreces nam de Tweede Kamer een motie aan: het houden van toezicht op de openbare weg - in politiek jargon het 'publieke domein' - moet een overheidstaak blijven. Het mag niet, zoals de ministers Korthals (Justitie) en De Vries (Binnenlandse Zaken) wilden, onder voorwaarden worden uitbesteed aan particulieren. Geen privaat toezicht dus in het publieke domein, in ieder geval niet op kosten van de overheid. De praktijk is anders. In de Rotterdamse deelgemeente Charlois, bekend door drugsoverlast in de Millinxbuurt, lopen sinds enkele weken ook particuliere beveiligers. Ze worden betaald met geld dat bedoeld is voor het grotestedenbeleid en moeten de leemte helpen vullen die is ontstaan doordat veel politieagenten na Euro 2000 met verlof gingen.

Particuliere bewakers mogen niet alles wat de politie mag. Het zijn gewoon burgers en ze hebben dus geen bijzondere bevoegdheden, geen handboeien of wapens. Maar politietoezicht is schaars, dus doen gemeenten en bedrijven steeds vaker een beroep op hen.

Burgers vragen om toezicht - particulier of publiek - omdat ze zich onveiliger voelen. De cijfers lijken hun daarin gelijk te geven. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek steeg het aantal door de politie geregistreerde geweldsdelicten in de periode 1995-1998 met achttien procent tot een miljoen in 1998. "Natuurlijk gaat het om een verantwoordelijkheid van de overheid", zegt VPB-voorzitter Wegstapel. "Maar als de overheid het niet kan doen, dan heb je een probleem. Ik weet al wat de Kamer zal zeggen: dan moet er meer politie komen. Dat zeggen ze al tien jaar en die komt er nog steeds niet. Als je aan burgers vraagt: wil je geen toezicht of toezicht van een particuliere beveiliger, dan zullen ze het laatste kiezen."

"Een heel slechte ontwikkeling", zegt voorzitter Hans van Duijn van de Nederlandse Politie Bond. "De overheid maakt haar kerntaken tot speelbal van de commercie."

De particuliere beveiligingsbranche is een eeuwenoude bedrijfstak - zo oud als Rembrandts Nachtwacht, schreef een onderzoeker onlangs in het European Journal on Criminal Policy and Research. Maar de laatste jaren kent de sector groeicijfers waarop de IT-branche jaloers kan zijn. In 1987 bedroeg de omzet van de sector 340 miljoen gulden, in 1996 ruim 1,2 miljard: een groei van 358 procent in tien jaar tijd. De recente cijfers van sommige bedrijven zijn nog spectaculairder. Randon, de op twee na grootste, had in 1990 een omzet van 51 miljoen gulden. Vorig jaar was dat vier keer zoveel, en dit jaar zal dat zeker vijf keer zoveel zijn, zegt directeur H. Koning. V NV Beveiliging, de op een na grootste, had in 1998 een omzet van 130 miljoen gulden. De prognose voor dit jaar, zegt woordvoerder E. Jansen, is 335 miljoen. "Vroeger haalden ze klanten bij elkaar weg, tegenwoordig personeel", zegt D. Vollmer, manager marketing & sales van de Nederlandse Veiligheidsdienst, de marktleider. "Rond de grote gemeenten hebben wij 's nachts meer auto's op de weg dan de politie", zegt Richard Franken, adjunct- directeur commerciële zaken van PreNed, nummer vier op de ranglijst.

De beveiligingsbranche wordt gedomineerd door enkele grote bedrijven: ze kunnen veel, en willen nog meer. Ze zijn de private politie: bonafide, onmisbaar, maar met een winstoogmerk. Een helpende hand voor de overbelaste sterke arm der wet. Ze nemen politietaken over: arrestantenzorg, parkeerbeheer, snelheidscontroles. Zelfs het ministerie van Justitie wordt bewaakt door particuliere beveiligers.

Ook burgers doen vaker een beroep op hen. "Het is me al meermalen overkomen dat mensen me gebaren te stoppen als ik langsrij na een aanrijding", zegt Marcel de Jong, surveillant en groepsleider bij Randon in Rotterdam. "Met oud en nieuw stond er een Porsche in de vangrail. Met een zaklamp heb ik het verkeer in goede banen geleid totdat de politie er was."

De auto's van beveiligingsbedrijven zijn 's nachts overal te vinden, op weg van bedrijf naar bedrijf. Waarom zouden ze niet de surveillance in een hele gemeente overnemen? Op termijn komt het zeker zover, zegt Franken van PreNed. , ,Ik heb daarover wel al gesprekken gevoerd met lokale overheden, met de politie. Dat het nog niet gebeurt, heeft te maken met koudwatervrees aan de andere kant. Wij zijn er klaar voor."

Zijn er problemen?" Een bewoner van de Componistenbuurt heeft Randon- surveillant Marcel de Jong met zijn zaklamp door de tuin van zijn overburen zien lopen. Normaal doet de beveiligingsman dat niet, maar de eigenaren van de tuin zijn met vakantie. De Jong heeft daarom extra aandacht voor hun woning. Hij kijkt of de ramen gesloten zijn. Alles is in orde.

Praten met bewoners is een belangrijk onderdeel van het werk van de surveillant. "Het is belangrijk mensen het gevoel te geven dat je aanwezig bent", zegt De Jong. Daarom loopt hij op het midden van de weg.

Bij een lantaarnpaal houdt hij stil. De Jong pakt een apparaat ter grootte van een mobiele telefoon en haalt het langs een stripje op de paal. Zijn D-watch registreert hoe laat de surveillant op de betreffende plek was. De zo verzamelde gegevens worden later op kantoor uitgeprint en in het dossier van de wijk gestopt.

De Jong: "Laatst zaten hier een paar jonge gasten in een oude auto. Ik zette mijn wagen er schuin voor. Bleek dat een van die jongens hier een badkamer betegeld had. Hij wilde aan z'n vriend laten zien wat voor huizen er in deze buurt staan. 'Als hier nu wordt ingebroken, krijg ik morgen zeker de politie aan m'n deur', zei hij toen ik z'n kenteken noteerde. Dat kan kloppen, zei ik. " De particuliere beveiliger is er vooral om te voorkomen.

In z'n auto heeft De Jong een map liggen. Iedere surveillant neemt die mee wanneer hij in de Componistenwijk moet werken. Hij laat zien wat erin staat: het telefoonnummer van de politie, waarbij hij zich voor aanvang van zijn dienst moet melden; aantekeningen van bewoners die op vakantie zijn; een lijst met kentekens van verdachte auto's. Wat is verdacht? "De personen die erin zitten", zegt De Jong. "Of een auto die alleen maar rondjes rijdt." Soms bellen bewoners ook als ze een auto zien die ze niet kennen.

Beveiligingsbedrijven hebben een vergunning nodig van het ministerie van Justitie. Iedere medewerker moet beschikken over het diploma Algemeen Beveiligingsmedewerker en een legitimatiebewijs van de politie, zodat zeker is dat hij geen strafblad heeft. Maar wat mag een beveiliger precies doen in het publieke domein? En wat is eigenlijk publiek? Als je geen hek of prikkeldraad tegenkomt, kun je er doorgaans van uitgaan dat je op de openbare weg bent. Zo bekeken zijn er heel wat particuliere beveiligers werkzaam in het publieke domein: bij veel bedrijventerreinen kom je immers geen hek of prikkeldraad tegen. Bij winkelcentra al helemaal niet. "Je kunt zeggen: ze lopen op de openbare weg", zegt VPB-voorzitter Wegstapel. "Maar onze stelling is: ze lopen van het ene bedrijf naar het andere."

Wat doet de surveillant van PreNed als hij op weg van bedrijventerrein A naar bedrijventerrein B, rijdend door een woonwijk, een misdrijf waarneemt? Stopt hij? Ja, zegt R. Franken van PreNed. "Dat is zijn burgerplicht. En natuurlijk vinden onze mensen het ook spannend." De richtlijn die PreNed zijn surveillant geeft is: je mag op de openbare weg niet zoeken, maar als je een gevaarlijke situatie tegenkomt, mag je doen wat iedere andere burger mag.

Iedere burger mag natuurlijk de politie bellen. Of tussenbeide komen als hij ziet dat iemand in elkaar wordt geslagen. Of iemand aanhouden (burgerarrest) en overdragen aan de politie. Franken: "Een beveiliger heeft niet meer bevoegdheden dan een burger. Alleen hij benut ze beter. Wij wijzen onze mensen erop dat ze hun burgerplicht in optima forma tentoonspreiden." Iemand die in de beveiligingsbranche werkt heeft daar "een bepaald gevoel bij", natuurlijk niet alleen binnen werktijd. Hoe ver gaat dat plichtsbesef? Franken geeft een voorbeeld: stel dat de surveillant ziet dat iemand onder invloed van alcohol achter het stuur zit. " Dat kan gevaarlijk zijn voor andere weggebruikers. Ik denk dat de surveillant er achteraan rijdt als dat mogelijk is. Hij zal proberen de politie naar die dronken bestuurder toe te praten."

De medewerkers van Multi Bedrijven Rotterdam die sinds kort aanwezig zijn in Charlois, Rotterdam, werken ook nauw samen met de politie. Ze houden geen toezicht in het publieke domein, zegt beleidsmedewerker P. van Namen van de deelgemeente. Hun opdracht is: bouwplaatsen bewaken en vrij van junks houden. Van Namen: "Ze rijden van bouwplaats naar bouwplaats."

"Dat is juridisch een correct antwoord", zegt directeur C. van der Vijver van de Stichting Maatschappij, Veiligheid en Politie. "Maar je kan veel zeggen: op het moment dat er een auto rondrijdt in een wijk, met het logo van een beveiligingsbedrijf, dan zijn ze aanwezig. Als er iets gebeurt, en de politie is er niet, dan grijpen ze in. Burgers zullen dat ook van hen verwachten."

Ze houden dus gewoon toezicht op de openbare weg? Natuurlijk, zegt voorzitter Van Duijn van de Nederlandse politiebond. "En dat is een kerntaak van de overheid, waarbij de privacy van burgers in het geding raakt. Als we doorgaan op deze weg, dan komen we terecht in een wildernis."

De toekomst van de beveiligingsindustrie is al zichtbaar in Apeldoorn, al zou je er gemakkelijk aan voorbij gaan: Teleguard, de alarmcentrale van PreNed, is gevestigd in een onopvallend gebouw aan een onopvallende weg. Binnen wordt gewaakt over bedrijfspanden en woningen in het hele land. Op een dag komen veertig tot vijftigduizend signalen van alarminstallaties binnen: inschakelingen, uitschakelingen, testmeldingen. De meeste worden er door een computer uitgefilterd. De rest komt terecht bij een van de drie medewerkers die achter een veelvoud aan beeldschermen zitten. Twee drie keer per dag is er sprake van een inbraak.

"Het is geen mooi weer in Geleen", zegt bedrijfsmanager H. Bijlo. In en rond het stadhuis van de Limburgse gemeente hangen sinds enige tijd camera's, waarvan de opnamen - via ISDN - op een monitor in Apeldoorn verschijnen. Een straatbeeld van mensen met paraplu's. En even later mensen aan een balie. De kwaliteit is die van een webcam: schokkerig en niet erg scherp. "Een paar jaar", denkt Bijlo, " en je hebt goede live kleurenbeelden."

De camera's in Geleen zijn bedoeld ter beveiliging van het stadhuis. Maar bij evenementen in het centrum zijn ze al een aantal malen op de omgeving gericht. Dat bevalt zo goed dat de gemeente nu overweegt 130 camera's in het centrum te installeren. Dat zou betekenen dat Teleguard extra mensen in dienst moet nemen om al die beelden te bekijken. Camerabeveiliging zal de komende jaren steeds populairder worden, verwacht Bijlo. Met dank aan Big Brother. "Dat programma heeft veel in beweging gezet. Men ziet dat mensen dagelijks gefilmd worden en dat ze er geen moeite mee hebben. En het is een manier om wat te doen tegen het zinloze geweld in uitgaansgebieden."

De afstand levert geen problemen op, denkt hij. Of je nou op honderd meter of honderd kilometer zit, dat maakt met de huidige communicatietechnieken niet meer uit. Het is eerder een voordeel. Bijlo: "Als je camera's hangt in een prostitutiebuurt dan is het uit privacy-overwegingen juist prettig dat degene achter het beeldscherm geen bekenden ziet."

Bestuurders die moeten beslissen over cameratoezicht zullen met interesse de uitspraak volgen van de rechtszaak die vorige week in Rotterdam diende. Daar werd een drugshandelaar opgepakt dankzij beelden van camera's die als proef in het centrum hangen. De rechter moet nu beslissen of hij op basis daarvan mag worden veroordeeld.

De Nederlandse Veiligheidsdienst houdt zich in een aantal grote steden bezig met arrestantenverzorging. Randon-medewerkers fungeren op een aantal plaaten als parkeerwacht en als snelheidscontroleurs (in het district Gooi en Vechtstreek). Het Deense concern Falck, dat vorig jaar de Nederlandse Veiligheidsdienst overnam, verricht in Scandinavië ook sleep-, ambulance- en brandweerdiensten. "Dat zijn zeker onderwerpen waar we in Nederland naar zullen kijken", zegt Vollmer van de Nederlandse Veiligheidsdienst. Randon-directeur Koning heeft nog een idee. Hij was in een vorig leven directeur van de gevangenis van Scheveningen. Particulier gevangenispersoneel, waarom zou dat niet kunnen? Hij is niet de enige die het zich afvraagt. Het internationaal opererende Group 4 (in Nederland vijfde op de ranglijst) runt in Australië een hele gevangenis, zegt Heidi Kloosterman, manager sales & communicatie. Hoe ver kunnen de particuliere beveiligingsbedrijven nog oprukken in het publieke domein? Met de huidige wetgeving heel ver. Na het zomerreces moet blijken wat de ministers Korthals en De Vries doen met de motie die de Kamer daarover onlangs aannam. V VD-burgemeester I. Opstelten van Rotterdam, tevens voorzitter van het korpsbeheerdersberaad is voor eenduidigheid, zegt hij. "Bedrijven en particulieren moeten in de eerste plaats zelf voor hun veiligheid zorgen. Maar voor toezicht in de publieke ruimte is de overheid primair verantwoordelijk." Dat vindt hij niet in strijd met wat er gebeurt in de Componistenwijk en de Millinxbuurt in Rotterdam, waar particuliere beveiligers nu toezicht houden. Opstelten: "Je zou het liever anders zien, maar als dat niet kan, moeten burgers kunnen zeggen: we laten iemand langs de deur lopen. Een deelgemeente kan dat ook doen. Waar het om gaat, is dat de regie bij de politie ligt. In de Millinxbuurt is de politie op de hoogte en in de Componistenwijk naar ik aanneem ook."

Opstelten heeft een tekort aan principes, zegt NPB-voorzitter Van Duijn. "Het is gewoon onzin. Ik ken geen burgers die rondlopen onder regie van de politie." Ook Kamerlid P. van Heemst (PvdA), die de motie over het publieke domein indiende, maakt zich zorgen. Het geval van de Rotterdamse Componistenwijk, waar bewoners een particuliere surveillant hebben ingehuurd, doet bij hem "een alarmbelletje" afgaan. "Het lijkt me dat dat in strijd is met wat de Kamer in de motie heeft vastgelegd." Dat geldt zeker, zegt hij, voor het voorbeeld van de Millinxbuurt, ook in Rotterdam, waar de beveiligers worden betaald door de deelgemeente. Van Heemst: "Dat is de wereld op zijn kop. Als je constateert dat dat uit veiligheidsoogpunt een noodgebied is, dan moet daar in een district van de omvang Rotterdam-Rijnmond politie voor vrij te maken zijn. Ik zal er bij de ministers De Vries en Korthals op aandringen dat ze met Rotterdam in overleg treden over deze situatie."

Wie heeft het meeste recht op toezicht, de arme wijk, waar veel overlast is, of de rijke wijk, waar veel te halen valt? "Criminaliteit moet je in de kiem smoren", zegt Wim Stevens in de welvarende Componistenwijk. "En als wij de kiem zijn, moet je het hier smoren. Mensen betalen in deze buurt vijf-, tienduizend gulden aan onroerendgoedbelasting. Sommigen zelfs meer. Daar mag toch wel wat tegenover staan? Van dat geld kun je hier drie politieauto's laten rijden." Maar eigenlijk zit hij niet te wachten op de politie. De ervaringen met de surveillant van Randon zijn goed, beter dan met de politie. Sinds februari is er nog maar één keer ingebroken in de buurt. Daarom zou de surveillance moeten worden uitgebreid naar omliggende wijken, vindt hij. "Daar doet zich nu een raar fenomeen voor. Het aantal inbraken is er de afgelopen maanden gigantisch gestegen."

Wim Stevens is om redenen van privacy een gefingeerde naam.

( a d v e r t e n t i e s )