Moldavië, tot dusverre een presidentiële republiek, wordt deze maand een parlementaire republiek, de enige in het GOS. Of de Moldaviërs daar blij mee moeten zijn, is de vraag.

Door onze redacteur PETER MICHIELSEN

ROTTERDAM, 7 JULI. Twee uur had het parlement van Moldavië woensdag nodig om - met 92 tegen 5 stemmen - de grondwet aan te passen en 's lands president een reeks cruciale bevoegdheden te ontnemen. De communisten besloten in een 'grote coalitie' met de nationalisten en centrum-rechts in eerste en tweede lezing dat het afgelopen moet zijn met de ruime bevoegdheden van president Petru Lucinschi. Ze besloten ook dat de president voortaan niet direct door het volk, maar door het parlement wordt gekozen.

Lucinschi kan de amendementen met een veto torpederen, maar hij heeft daar inmiddels van afgezien, omdat zijn veto in derde lezing door het parlement sowieso ongedaan wordt gemaakt. Hij legde zich gisteren - knarsetandend - bij het besluit van het parlement neer. "De afgevaardigden hebben nu de totale macht en daarmee de totale verantwoordelijkheid", zei hij bitter. "Moldavië is een parlementaire republiek. Met alle consequenties." Welke die consequenties zijn wist hij ook al: het leven van de 4,5 miljoen Moldaviërs wordt nog moeilijker dan het nu al is en het conflict met het separatistische pseudo-staatje Transnistrië wordt nog moeilijker op te lossen.

De somberheid van Petru Lucinschi is begrijpelijk. Veel heeft het Moldavische parlement sinds 1991 niet bijgedragen aan hervormingen. Moldavië is, méér nog dan Albanië of Joegoslavië, het armenhuis van Europa. De economie is bankroet: sinds 1991, met uitzondering van 1997, is de economie elk jaar verder gekrompen. De buitenlandse handel daalde vorig jaar met liefst 56 procent. Het gemiddelde loon is 45 gulden per maand, maar lonen en pensioenen worden maar zelden uitbetaald. Geld voor de betaling van Russisch gas en Roemeense elektriciteit is er allang niet meer en regelmatig gaat in Moldavië het licht uit. In april kwamen de studenten in opstand omdat ze voortaan het luttele bedrag van omgerekend drie gulden per maand voor het openbaar vervoer moesten gaan betalen. Driekwart van de bevolking leeft onder de armoedegrens. Geen Moldaviër die niet liever vandaag dan morgen zou vertrekken. Een op de zes Moldaviërs werkt inmiddels illegaal in het buitenland. Het zijn de best opgeleiden die vertrekken. Elke dag vragen enkele honderden Moldaviërs het staatsburgerschap van buurland Roemenië aan, want Roemenië mag verpauperd zijn, vergeleken met Moldavië is het een hemel op aarde.

Over de richting die Moldavië uit moet, ruziet Lucinschi al sinds zijn verkiezing tot president, eind 1996, met het parlement, waarin de communisten met 40 van de 101 zetels domineren. De communisten moeten van hervormingen niets hebben. Ze weigerden eerder dit jaar een verklaring te tekenen waarin Moldavië aangaf lid van de Europese Unie te worden en ze waren ook de drijvende kracht achter de desastreuze beslissing in april om de tabaks- en wijnindustrie niet te privatiseren. Die industrie is de kurk die tot nu toe heeft verhinderd dat Moldavië ten onder gaat. Privatisering is een voorwaarde van het IMF en andere donors voor verdere kredieten. Door de beslissing van het parlement loopt Moldavië honderden miljoenen dollars aan hulpgelden mis. En zonder die kredieten redt het land het niet, zeker niet nu het ook getroffen wordt door een natuurramp: de grote droogte. Lucinschi zei eerder deze week dat "de Moldaviërs geen herhaling van de hongersnood van 1946-1947 zullen beleven". Hij wilde de Moldaviërs gerustellen, maar bereikte het tegendeel: velen gaan er nu van uit dat hun hoe dan ook grote voedselschaarste wacht. Moldavië, landbouwland bij uitstek, moet dit jaar graan importeren. Maar het heeft daar geen geld voor.

Maar het grootste probleem van Moldavië is niet eens die afstervende economie. Het werkelijke probleem is het feit dat het de weg is kwijtgeraakt en niet weet wat nu. Moldavië verkeert al sinds het in 1991 onafhankelijk werd in een identiteitscrisis. De Baltische landen en de Oekraïne kijken naar het Westen. Wit-Rusland doet even krampachtig als geïsoleerd alsof de Sovjet-idee nog bestaat. Rusland gaat zijn eigen weg. De Centraal-Aziatische ex-Sovjet- republieken worden een verzameling dictaturen. Maar Moldavië weet niet wat voor land het is, laat staan dat het weet welke kant het uit moet. De communisten zien hun heil in Rusland - maar Rusland ligt ver weg, achter de Oekraïne, en bekommert zich niet om de dwergstaat tussen Dnjestr en Proet. De oudere Moldaviërs willen graag bij Roemenië horen, het land waarmee ze hun taal, hun tradities en vrijwel hun hele geschiedenis delen. Maar de communisten en de minderheden (Russen, Oekraïeners, Bulgaren, Gagaoezen) willen van toenadering tot Roemenië juist absoluut niets weten.

Wat is een Moldaviër? Wat is Moldavië? Niemand die het weet. Lucinschi noemt ze "etnische Roemenen met een Moldavisch staatsburgerschap". Na een lange, felle en woedende taalstrijd is in 1994 vastgesteld dat het Moldavisch een aparte taal is en dat de Moldaviërs een apart volk zijn: zo staat het in de grondwet. Maar in de hoofden van de mensen is dat nooit doorgedrongen. De Moldaviërs zijn de weg kwijt. En de instelling van de parlementaire republiek zal de verwarring en instabiliteit alleen maar vergroten.

( a d v e r t e n t i e s )