Ging de NCRV over de schreef door beschuldigingen over incest te tonen zonder wederhoor van de beschuldigden? Een advocaat wil de programmamakers onder ede laten horen. Principes van televisietherapie.

Door onze redacteur MARGRIET OOSTVEEN

'T HARDE, 7 JULI. De Veluwe, gisteravond. De gepensioneerde predikant van 't Harde plant een foto van zijn dochter Jacqueline op de tafel in zijn huiskamer. "Totale rouw. Zo voelt het. Maar ik ga de kroon niet van haar hoofd stoten. Zij kan het niet helpen."

Vanmorgen gaf hij met zijn overige gezinsleden een persconferentie bij zijn advocaat W. Hendriks in Arnhem. Hendriks kondigde aan dat hij Jacqueline en de redactie van het NCRV-programma 'Verborgen moeders' bij de rechter-commissaris onder ede wil laten horen. Doel is uit te vinden wie hoofdverantwoordelijke is voor de aflevering waarin Jacqueline haar familie beschuldigt. Die kan rekenen op een smaadproces. De predikant: "We willen onze dochter niet van smaad beschuldigen maar de mensen die niets van haar verhaal hebben gecontroleerd. Het bevat aantoonbare onjuistheden en dat had door tal van mensen bevestigd kunnen worden." Advocaat Hendriks: "De NCRV vertrouw je. Maar dat geeft de NCRV niet het recht alle journalistieke checks and balances overboord te zetten."

Hoe ver reikt de verantwoordelijkheid van de brenger van de boodschap? Het ging de NCRV om "maatschappelijk belang", aldus een persbericht. De documentaireserie 'Verborgen Moeders', deze maand uitgezonden, had twee delen. Jacqueline zei in aflevering één dat ze door incest zwanger raakte en zich moest laten aborteren. Annemarie vertelde in aflevering twee over incest, vijf zwangerschappen, vier ritueel vermoorde baby's. In de uitzendingen zijn geen achternamen genoemd, geen plaatsen, er is niet direct naar daders gewezen. Maar uit de beelden is niet moeilijk af te leiden om wie het ging. Familieleden worden daar nu op aangesproken. Zij ontkennen betrokkenheid bij incest. Wat de familieleden van de vrouwen nu een advocaat in de arm heeft doen nemen, is het feit dat er geen wederhoor is toegepast. Tot zij de vooraankondiging van 'Verborgen moeders' op de televisie zagen, wisten zij van niets.

Desgevraagd zegt programmamaker Thom Verheul: "Ik geloof de vrouwen in mijn programma. Het is belangrijk dat ze een geloofwaardig verhaal hebben, anders dienen ze de zaak niet." En de zaak, zegt Verheul, is dit: hij wilde vrouwen hun "coming-out" laten beleven op televisie. Hij wilde "de pijn die twintig jaar lang niet naar buiten mocht" tonen. "Om als voorbeeld voor vrouwen te dienen die nog stil zijn." Moet televisie die als een vorm van therapie of hulpverlening is bedoeld zich aan journalistieke mores houden? Ja, meent Thom Verheul. Hij heeft " ontzettend veel" mensen gesproken die de incestverhalen bevestigen. De redactieleden waren het eens dat de ontkennende familieleden niet om een reactie gevraagd hoefden te worden. "Bij incest gaat het om zoveel details, dan moest ik die familieleden alles voorleggen. Dan overval je die mensen." Verheul noemt dat een Willebrord Frequin-aanpak. Maar overvalt zijn programma de familieleden nu dan niet? Verheul: "Ze zouden toch ontkennen, en als je dat in het programma zou laten zien, dan maakt dat ze alleen maar verdachter. "

Thom Verheul wil erop wijzen dat ook in kranten vaak ongeverifieerde beschuldigingen worden geuit. "In Srebrenica wordt ook geen wederhoor toegepast." Op de vraag of het niet anders ligt als beschuldigden te traceren zijn: "Dit gebeurt al zo lang, wat ik doe is niets nieuws."

Klopt, zegt C. Veraart, advocaat van de familie van Annemarie en gespecialiseerd in valse aangiftes van zedenzaken. "En ik ben dat he- le-maal beu. Vooral als vrouwen klakkeloos worden geloofd omdat ze jarenlang in therapie zijn geweest. Dat is onverantwoord ten opzichte van die vrouwen en het getuigt van geen enkele kennis van zaken over de onbetrouwbaarheid van hervonden incestherinneringen." Hij is ervan overtuigd dat "dit van geen kanten deugt."

Overigens werden de familieleden van Annemarie met advocaat Veraart in contact gebracht door hun huisarts, die op de hoogte is van de therapeutische geschiedenis van Annemarie en ervan overtuigd is dat het verzinsels betreft. De NCRV is hypocriet, zegt de broer van Annemarie, Rob Kok: "Een dorp kan bevestigen dat Annemarie niet met een dikke buik heeft rondgelopen. In de uitzending wordt geen regelrechte beschuldiging naar ons geuit. Maar het is wel de grote boodschap." Na de eerste aankondiging van de uitzending over Jacqueline heeft de familie geprobeerd de uitzending tegen te houden. Er was een gesprek bij de NCRV met Thom Verheul, zijn eindredacteur en de manager cultuur en godsdienst. De uitzending moest hoe dan ook doorgaan, werd hen gezegd, omdat dat Jacqueline was beloofd. "Ik heb gezegd: Weerlegt u het maar", zegt Thom Verheul. Maar wat precies? Ze mochten de uitzending tevoren niet zien, bevestigt Verheul. Omdat Jacqueline dat niet wilde. De vrouw is volgens hem bang voor bedreigingen. Wel is op verzoek van de familie de herkenbare kerktoren van 't Harde vervangen door een andere toren. Advocaat Hendriks: "En wat zie je vervolgens? Beelden in de kerk, waar men op dat moment de eredienst beleeft." Vanmorgen belde Annemarie na contact met Verheul, om nog eens te herhalen dat hij haar "heel zorgvuldig" heeft behandeld. Een half jaar zijn ze samen opgetrokken. "Ik besef dat het voor mijn familie moeilijk is. Maar ik heb hiervoor gekozen omdat het voor mij belangrijk is.'De familieleden van Jacqueline en Annemarie hebben zelf nooit enig politiecontact wegens incest gehad. Had de NCRV niet kunnen kiezen voor vrouwen wier belagers door de rechter veroordeeld waren? Verheul heeft dat geprobeerd, zegt hij. "Maar die vrouwen waren te kwetsbaar voor alles wat een uitzending los kan maken. Zij waren daartegen niet opgewassen."

Persaansprakelijkheid

Door onze redacteur F. KUITENBROUWER
AMSTERDAM, 7 JULI. Kan de boodschapper worden bestraft voor de smadelijke beschuldigingen van een ander die hij overbrengt?

Dat is de juridische inzet bij de documentaire over Verborgen Moeders. De makers zullen zeggen dat zij niet anders hebben gedaan dan de aantijgingen van een beweerd slachtoffer van incest weer te geven. Beslissend is echter of de boodschapper voldoende afstand heeft bewaard. Dit verklaarde de Hoge Raad in 1980 naar aanleiding van een geruchtmakend interview van Privé-journalist Henk van der Meijden met de filmster Sylvia Kristel.

Daarin werd van haar vader gezegd dat hij zich schuldig zou hebben gemaakt aan verkrachting van zijn dochter. Het verweer van de auteur was dat dit háár beschuldigingen waren. De rechter oordeelde echter dat Van der Meijden een " door hemzelf opgebouwd verhaal" had geschreven waarin de bewoordingen van interviewer en geïnterviewde door elkaar liepen. Daardoor had hij de beschuldigingen "tot de zijne gemaakt" en werd hij strafbaar bevonden. In het geval van de NCRV-documentaire wil de advocaat van de klagers nu de makers onder ede laten horen door een onderzoeksrechter. Zo'n oproep pleegt grote weerstand te wekken in journalistieke kring. Het is gevaarlijk wanneer de rechter gaat wroeten in het journalistieke beroepsgeheim, dat na meer dan een eeuw strijd juist is erkend door de Hoge Raad. Toen werd echter ook gewaarschuwd dat de journalist zijn eigen verantwoordelijkheid niet mag verbergen achter zijn beroepsgeheim. Een streng stelsel van persaansprakelijkheid is daarmee volgens advocaat-generaal Koopmans "zeer wel te verenigen".

( a d v e r t e n t i e s )