NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

BAS BLOKKER
Hij zou een prachtig prototype zijn van de Duitse aristocraat, zo'n Erich von Stroheim-achtige Pruis. Met zijn lapje voor het ene oog, een monocle voor het andere. Fritz Lang (1890-1976) is alleen geen Duitser maar Oostenrijker van geboorte. Maakt niet uit, hij is Duits naar keuze, en hij was met F.W. Murnau en G.W Pabst de belangrijkste vertegenwoordiger van de gouden tijd van de Duitse cinema.

De tijd dat het Ufa-studiocomplex in Babelsberg Hollywood naar de kroon stak als filmmekka. De tijd die eindigde met de machtsovername van Hitler in 1933, waarna Lang en Pabst uitweken... naar Hollywood (Murnau was al eerder door de Amerikanen ingelijfd, hij overleed er in 1931).

In Amerika maakte Lang indrukwekkende (zoals Fury, de bitterste rol van Spencer Tracy) en minder indrukwekkende films. Het waren vooral genre-films, met gangsters en detectives, met sheriffs en outlaws. Altijd goed gefilmd, vaak interessant. Maar nooit meer zo betoverend als de reeks die hij tussen 1919 en 1933 in Duitsland maakte.

Kunst, omdat het moet besteedt vannacht aandacht aan de Duitse jaren van Lang. Het moet gezegd, de makers van het programma hebben voor die beperking een slimme verantwoording aan het begin van de documentaire geplaatst. Toen Lang uit Hollywood terugkeerde naar Duitsland en daar nog drie films maakte, was hij teleurgesteld door de reacties. Alleen in Frankrijk werd de oude meester enthousiast onthaald. De critici/filmmakers van de Nouvelle Vague eerden in stukken en films hun grote voorbeelden. Zoals Fritz Lang. Die mocht in 1963 even opdraven in Le Mépris. Jean Paul Belmondo stelt Brigitte Bardot aan hem voor: "Dit is Fritz Lang." "Aah", zegt zij, "u heeft die mooie western gemaakt met Marlène Dietrich." (Rancho Notorious). "Inderdaad", antwoordt Lang, "maar ik houd zelf meer van M."

M, Metropolis, der müde Tod, de Mabuse-films, de Nibelungen-reeks, het is moeilijk een voorkeur aan te geven voor een van deze films. M is het claustrofobische verhaal van een kindermoordenaar die door een hele stad wordt opgejaagd. Metropolis is een anti-utopie, een waarschuwing tegen ongebreidelde technologische vooruitgang. De filmserie rond de demonische misdadiger Dr. Mabuse is een paranoïde verslag over de onderwereld van de grote stad. Der müde Tod en de films over de Nibelungen-sage zijn fantasieën uit een gedroomd Duits verleden.

Het is opmerkelijk dat de Oostenrijker Lang de Duitse nervositeit over het moderne leven van de Weimarrepublik zo goed aanvoelde en bovendien met zijn vormentaal zo mooi aansloot bij, of vooruitliep op, de Duitse smaak. Lang begon op de Technische Hochschule in Wenen, schilderde later in Parijs, maar is in zijn films eerder architect dan schilder. Vrijwel alle decors van Lang zijn van indrukwekkende verticale proporties, waarin de mensen ten onder dreigen te gaan. Een parallel met de bouwkunstige voorkeuren van de nazi's is snel getrokken en die kans laten de documentairemakers dan ook niet liggen. Speer en Hitler mochten graag naar Metropolis kijken en de toenmalige geliefde van Lang, scenarioschrijfster Thea von Harbou, was een nazi-fan.

Die 'fout-Duitse' trekken hebben Lang tot een niet geheel onomstreden filmer gemaakt. Wat is de boodschap van Metropolis eigenlijk? Dat de heersende klasse de echte Duitse arbeiders letterlijk onderdrukt, gesteund door duivelse wetenschappers? En is de verheerlijking van Siegfried in die Nibelungen niet de verheerlijking van de heroïsche Duitse mens? Lang heeft die duidingen altijd afgewezen, in deze documentaire worden zijn verklaringen gelegd naast die van verschillende critici en collega- filmers zoals Volker Schlöndorf. Het ronkende commentaar ('Wie kan nu in volle oprechtheid zeggen hoe hij aan het idee voor zijn film komt?') helpt ook niet echt. Er wordt veel gespeculeerd, maar het is zoals Lang-biograaf Patrick McGilligan in de documentaire zegt: " Ik heb alle feiten op een rijtje gezet, maar nu weet ik misschien zóveel van Fritz Lang", waarbij hij duim en wijsvinger tien centimeter uit elkaar houdt.

Kunst, omdat het moet. Fritz Lang: De Duitse jaren, zaterdag, TV2, 0.16-1.11u