NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Slobodan Milosevic (1941)

Meedogenloze messias

Peter Michielsen
De recente moorden op militiechef en crimineel zakenman Arkan en op de Joegoslavische minister van Defensie Pavle Bulatovic hebben nog eens onderstreept dat geweld deel uitmaakt van het tot op het bot gecriminaliseerde openbare leven in Belgrado. Vooral de laatste moord, op een sleutelfiguur van het regime van Slobodan Milosevic, ligt als een zware schaduw voor de voeten van de Joegoslavische leider - een herinnering aan de mogelijkheid dat hij zelf het slachtoffer wordt van het geweld dat hij de afgelopen jaren zo driftig heeft gezaaid.

Aan het eind van Milosevic, Portrait of a Tyrant verwijzen Dusko Doder en Louise Branson rechtstreeks naar het lot van het echtpaar Ceausescu in 1989. Veel Serviërs associëren Milosevic en zijn vrouw Mira Markovic met 'een decennium van rampzalige oorlogen en nederlagen, in Kroatië, in Bosnië, in Kosovo - en met de catastrofale achteruitgang van de levensstandaard. Al jaren voorspellen Serviërs dat Milosevic en Mira door hun eigen mensen zullen worden vermoord.

Het zou niet ongewoon zijn in de Servische traditie. De afgelopen anderhalve eeuw zijn maar twee leiders van Servië in hun eigen land en in hun eigen bed gestorven (uitgerekend de twee beste: koning Peter I en Tito). De anderen werden vermoord of tot permanente ballingschap gedreven.

Bij het lezen van Doder en Bransons biografie over Milosevic en zijn Mira wordt de lezer voortdurend herinnerd aan de Ceausescu's, al valt die naam maar zelden. Veel bij Slobo doet aan Nicu denken: zijn hardhandigheid, zijn absolute minachting voor de mening, de rechten, de waardigheid van anderen, zijn extreme ambitie, cynisme en arrogantie, zijn permanente wantrouwen, zijn gewetenloosheid, zijn wraakzucht, zijn misdadige misbruik van de ideologie van het communisme en het nationalisme, zijn willekeurig gebruik van terreur, zijn kameleontisch talent anderen te misleiden, rookgordijnen op te werpen en de ijdelheid van tegenspelers te gebruiken, zijn weigering zijn strategie met wie dan ook te delen en zijn onwetendheid over wat er zich in zijn eigen samenleving afspeelt. Mensen zijn geen partners, bondgenoten of mededwerkers, alleen dienaren en vijanden.

Verlosser

Wel is Milosevic waarschijnlijk cynischer, sluwer en inventiever dan Ceausescu was, meedogenlozer ook waar het de opoffering van het nationaal belang aan zijn eigen belang betreft. Ceausescu was zowel een communist als een nationalist - Milosevic niet. Wel echter zagen en zien beiden zichzelf als een messias: Ceausescu zag zich als opvolger van de Daciërs die zich tegen de Romeinen hadden verzet. Milosevic zag zich begin jaren negentig als de opvolger van de Servische tsaar Dusan uit de 14de eeuw.

Mira Markovic van haar kant doet voortdurend denken aan Elena, al is de Servische academica zeker minder stom dan haar Roemeense pendant, die zich wel opwierp als briljant wetenschapper maar slechts boeken publiceerde die ze nooit zelf had geschreven. Mira daarentegen schrijft stukjes in een blad, ofwel lyrische stukjes over de schoonheid van de lente, ofwel vileine stukjes waarin ze tegenstanders door het slijk haalt. Verder is Mira dezelfde nefaste kracht achter de troon, dezelfde sterke vrouw die na enkele jaren van relatieve terughoudendheid haar man stimuleert, die hem vormt, steunt, influistert, leidt - op diabolische wijze, en die steeds nadrukkelijker een koninklijk duo met hem vormt.

Het boek van Doder (een veteraan die al dertig jaar geleden uit de regio rapporteerde) en Branson, zijn vrouw, is het beste dat tot nu toe in boekvorm over de mens en leider Milosevic is geschreven. Het onlangs op deze pagina besproken boek van Robert Thomas - Serbia under Milosevic - kwam er tot nu toe het dichtst bij in de buurt. Maar Thomas schrijft primair over de structuur van het regime, de carrière van de leider en de staat van de Servische samenleving in de afgelopen jaren, terwijl Doder en Branson in detail het karakter van het leidende echtpaar beschrijven.Al twaalf jaar zet Slobodan Milosevic de Balkan op zijn kop. In die tijd heeft hij drie oorlogen op gang gebracht die ten minste 230.000 mensen het leven kostten, grote delen van Kroatië, heel Bosnië en heel Kosovo verwoestten en het leven van miljoenen voor altijd ontwrichtten. Het oude Joegoslavië is herschapen in vijf zwakke republiekjes die nog decennia zwak zullen blijven. Zijn eigen Servië is een bikkelharde dictatuur, economisch en sociaal een ruïne en een paria in Europa. En het houdt maar niet op - Milosevic, zo lijkt het wel, heeft het eeuwige leven. Zijn volledige controle over de politie, de geheime diensten en de media maken hem schijnbaar onaantastbaar.

Toch had hij al in 1992 weg kunnen zijn als de Amerikanen George Bush, president, en James Baker, minister van Buitenlandse Zaken, een klein handje hadden toegestoken. 1992 was het dieptepunt in het leven van Slobodan Milosevic. De oorlog in Kroatië was bevroren, die in Bosnië begon net. Milosevic had zich in het Westen vergist door te denken dat de sanctiedreiging slechts bluf was. De sancties waren gekomen en ze deden veel pijn. De bevolking raakte ontevreden. Milosevic werd gedeprimeerd en kreeg aanvallen van ongecontroleerde woede en wraakzucht. In zijn wanhoop keerde hij zich tot Milan Panic, een Serviër die al jong naar de VS was geëmigreerd en er als oprichter van een farmaceutisch bedrijf steenrijk was geworden. Panic, zo meende Milosevic, zou met zijn connecties in het Amerikaanse zakenleven en de Amerikaanse politiek het isolement kunnen doorbreken. Hij vroeg Panic premier te worden. Die accepteerde, niet omdat hij Milosevic' beleid steunde, maar in de veronderstelling dat hij de oorlog in Bosnië kon beëindigen, de sluimerende crisis in Kosovo kon oplossen en de economie kon doen herleven. Nog vóór hij als premier werd beëdigd, vertelde Panic Milosevic dat hij moest opstappen om de weg vrij te maken voor de opheffing van de sancties. Milosevic zou directeur van een Joegoslavisch-Amerikaanse bank in Californië kunnen worden met een dik salaris, een huis, en een jacht. De in het nauw gebrachte Milosevic ging akkoord, maar tekende niets. Zijn emotionele situatie was dermate penibel dat Panic hem moest troosten. Panic wendde zich tot de Amerikaanse regering voor visa voor het gezin-Milosevic en voor steun bij de opheffing van de sancties na Milosevic' vertrek. Maar in Washington stuitte hij op afwijzing. Bush en Baker hadden besloten niets met het conflict op de Balkan te maken te willen hebben.

Depressie

Nog een keer deed Panic een poging, door de Joegoslavische stafchef, generaal Zivota Panic (geen familie), over te halen Milosevic te arresteren. De generaal ging akkoord, maar op één voorwaarde: de Amerikanen moesten een signaal geven dat ze akkoord gingen. Milosevic werd gewaarschuwd en verviel opnieuw in een zware depressie. In een dramatisch gesprek met Panic in diens buitenhuis haalde hij plotseling een revolver te voorschijn - Milosevic heeft altijd een wapen op zak - en hield die Panic voor: "Schiet me maar dood. Maak er maar een eind aan." Panic: "Ik stond perplex, natuurlijk. Ik kon mijn oren niet geloven."

Een paar dagen later riep Panic Milosevic nog één keer op af te treden. " Je begrijpt niet wat ik voor Servië beteken", antwoordde Milosevic. "Ik ben de ayatollah Khomeiny van Servië. De Serviërs zullen me altijd volgen." " Hoe kun je zoiets stompzinnigs zeggen", zei Panic. "Milan, je begrijpt het niet. Je werkt voor me! Snap je dat niet?" Waarop Panic: "Dat is nog stompzinniger. Je bent gek! Wij zijn tegenstanders!" Korte tijd later kwam het tot anti- Panic-demonstraties in Belgrado, tot moties van wantrouwen in het parlement, en - toen Panic faalde in zijn poging, de Joegoslavische zetel in de Verenigde Naties terug te krijgen, wéér dankzij de Amerikanen - Panic val. De periode-Panic was het dieptepunt in het politieke leven van Slobodan Milosevic. Hij werd gered door Washington.

Doder en Branson beschrijven Milosevic als een kille narcist en als een geniale tacticus zonder enige strategie: Milosevic gaat het uitsluitend om zijn eigen macht en verder heeft hij geen doel en dus ook geen strategie om zo'n doel te bereiken. In 1991 zweepte hij de Krajina- Serviërs op tot een heilige oorlog tegen de Kroaten, maar in 1995 verried hij hen door zijn troepen uit de Krajina terug te trekken vlak voordat de Kroaten die Krajina gingen aanvallen - toen was de heilige Servische zaak zelfs geen onderbreking van het programma van tv- Belgrado meer waard. Net zoals nu de Serviërs die Kosovo zijn ontvlucht worden verraden: ze mogen zelfs hun kinderen in Servië niet naar school sturen. Een hogepriester van de chaos, een meester in het stichten van wanorde om de aandacht van de eigen problemen af te leiden: als Milosevic het moeilijk heeft, breekt altijd elders een uitslaande brand uit. Hij regeert uit het hoofd, zonder medewerkers die hij in vertrouwen neemt, zonder notities, schrijfmachine of computer.

Een superman - dat niet. Een gokker die in tien jaar alles verspeelde: het oude Joegoslavië dat hij wilde domineren, het Groot- Servië waarvan hij droomde, het heilige Kosovo en het welzijn van zijn eigen volk. Een voor een hebben al zijn spin doctors met hem gebroken. De criminelen die hij in ruil voor hun loyaliteit zowel minister als beheerder van zijn staatsmonopolies heeft gemaakt worden vermoord, en als ze niet vermoord worden raken ze gefrustreerd omdat ze door de sancties niet meer bij hun overvolle bankrekeningen kunnen. Het isolement groeit. Het is een kwestie van tijd - alleen weet niemand hoevéél tijd - voor de ontevredenheid ook de crimineel- politieke elite bereikt. Hoe dan ook staat vast dat Mira, de kwaadaardige kracht achter de troon, haar droom van een oude dag wel kan vergeten: die had ze het liefst samen met Slobo aan de prettige oevers van een mooi meer in Zwitserland willen doorbrengen.