NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

BARBER VAN DE POL
Wat heeft de surrealistische toneel- en filmmaker Fernando Arrabal gemeen met Borges en zijn vergeestelijkte literaire universum? Volgens Arrabal genoeg om te proberen hun beider wereld op kruisbestuivende wijze te verbinden. De nadrukkelijk artistieke documentaire die het gevolg is, wordt zaterdagavond in Kunst omdat het moet uitgezonden. Arrabals uitgangspunt vormen twee persconferenties die door Borges kort voor zijn dood in 1986 werden gegeven. Borges keek met ongeduld uit naar die dood, al bleef hij als ieder fatsoenlijk mens op de toekomst gericht, zoals hij zegt.

Vijftien jaar na zijn dood is duidelijk hoezeer de Argentijn voortleeft via zijn uitspraken over dood en leven, schoonheid en moraal, taal en chaos. Hij wordt veel en gretig geciteerd. Spreken en schrijven liggen bij hem dicht bij elkaar. Ook deze documentaire bevat de ene behartenswaardige uitspraak na de andere, met de hem typerende mengeling van ernst en scepsis.

Borges' wereld is een wereld van taal, maar hij is bescheiden over het belang van woorden. Hij zwelgt er niet in, brengt ze liever terug naar hun etymologische of mythische herkomst. Zijn doel is op eenvoudige wijze veel te zeggen, zoals Calvino dat deed. Hij onderzoekt de wereld van de geest, of het geweten, of de muze, of het ruime geheugen, synoniemen voor hem. Intussen acht hij de kracht van onze zintuigen en driften minstens even groot.

Dat heeft Arrabal goed aangevoeld. Hij exploiteert die gevoeligheid voor het onberedeneerbare en gaat er vrij associërend en nogal willekeurig mee aan de haal. Hij bestookt de subtiel formulerende Borges met beelden uit eigen koker en beeldcitaten van verwante kunstenaars als Topor.

Die beelden met elkaar vormen een afgerond symbolistisch verhaal. De hoofdpersoon is een onbewogen ogend jongetje dat een andere blinde (Borges was blind) geleidt en dat toekijkt hoe geblinddoekte of gemaskerde volwassenen gewelddadig of seksueel met elkaar in de weer zijn. Fraaie, betraande gezichten kijken op hun beurt toe, wat het smartlapgehalte nog verhoogt. Een zenuwslopend, terugkerend kinderdeuntje onderstreept de drammerige aanpak. Dat vloekt met Borges. Borges dramt niet; hij overtuigt, haast per ongeluk.

De twee werelden vloeken over de hele linie. Arrabal, de beeldende van de twee, is troebel en suggestief; Borges, de talige, stottert, ook in het echt, maar hij heeft iets te zeggen.

Arrabal is zelfverzekerd, pompeus, en zeer vitaal in zijn presentatie; Borges houdt het er bescheiden en passief op dat 'art happens'.

Toch haakt hij naar ordening in de chaos. Naarmate hij ouder werd, kreeg de ethicus in hem zelfs overwicht op de verregaande scepticus, zo mag blijken uit het gesproken gedeelte van deze interessante zij het irritante verbeelding van zijn denkwereld.

Troost voor lezers: er is veel meer van Borges in het Nederlands verkrijgbaar dan de aftiteling sug gereert.

Kunst...omdat het moet: Borges volgens Arrabal, zaterdag, TV2, 0.45-1.49u