NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Er zijn meer gevallen bekend van gevangen gezette politici die door ziekte vrijkwamen. Sommige vrijgelatenen leefden nog enkele jaren in vrijheid verder.

Door onze redacteuren WIM KÖHLER en F.KUITENBROUWER

AMSTERDAM, 12 JAN. Een wedloop met de dood. Zo betitelde het weekblad Der Spiegel eind 1992 het proces tegen de voorzitter van de staatsraad van de voormalige DDR, Erich Honecker. Samen met vijf andere topmensen van het communistische bewind moest hij zich verantwoorden voor de dodelijke schoten bij de Muur.

Bij de tachtigjarige Honecker was een agressieve leverkanker geconstateerd. De artsen gaven hem nog zes tot 18 maanden te leven. Zijn raadslieden stelden dat hij niet in staat was terecht te staan.

Zo ver wilde de rechtbank van Moabit niet gaat. Zij accepteerde alleen een beperking van de zittingsduur tot maximaal drie uur per dag en twee dagen per week. "Hoe zal de geschiedenis mij beoordelen wanneer ik het proces tegen de andere aangeklaagden voltooi en de heer Honecker in Chili in de zon ligt?" Dat zei de voorzitter van de strafrechtbank met een verwijzing van het reisdoel van de bejaarde verdachte, die zich wilde voegen bij zijn vrouw en dochter die waren uitgeweken naar Zuid- Amerika. Daar is Honecker in mei 1994 op 81-jarige leeftijd uiteindelijk toch overleden. Een beroepsinstantie besliste namelijk dat de berechting in strijd was met het grondrecht op menselijke waardigheid.Ook de berechting van de vroegere DDR-chef van de geheime dienst Erich Mielke (86) werd afgebroken wegens zijn slechte gezondheidstoestand, zowel fysiek als geestelijk. Zijn aanwezigheid in de rechtszaal werd door onze correspondent destijds getypeerd als die van "een geranium".

De Nederlandse wetgeving bevat slechts de bepaling dat een strafproces onmiddellijk wordt geschorst indien de verdachte dusdanig geestelijk gestoord blijkt te zijn dat hij niet in staat is de strekking van de zaak tegen hem te begrijpen. De hoogbejaarde oorlogsmisdadiger Pieter Menten heeft in de jaren zeventig een beroep gedaan op dit wetsartikel. De rechtbank accepteerde zijn krankzinnigverklaring, maar de Hoge Raad heeft die beslissing gecorrigeerd. Een opzienbarend Nederlands geval waarin vanwege de slechte gezondheidstoestand van de betrokkene een eind werd gemaakt aan een gevangenisstraf is de zaak-Willy Lages. Deze beruchte chef van de Sicherheitsdienst in de Tweede Wereldoorlog was ter dood veroordeeld maar dit vonnis werd in 1952 omgezet in levenslang. In 1966 beëindigde de toenmalige minister van Justitie Samkalden deze straf omdat Lages aan kanker leed. Hij leefde nog vijf jaar in Duitsland.

Verontwaardiging over deze vrijlating leidde tot onverzoenlijk verzet tegen de vrijlating van een drietal oudere overgebleven oorlogsmisdadigers, de zogeheten Drie van Breda, op grond van de overweging dat voortzetting van hun gevangenschap geen geaccepteerd strafdoel meer diende.

Het begrip 'fitness to stand trial' heeft in Engeland drie jaar geleden nog een rol gespeeld in het proces wegens oorlogsmisdaden tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen de 85-jarige Simon Serafinowicz in de Old Bailey. Dit proces werd gestaakt op grond van de verklaring van artsen dat de verdachte aan dementie leed, mogelijk een vorm van Alzheimer. De jury oordeelde dat de verdachte niet meer in staat was het proces te volgen en zich te verstaan met zijn advocaten, de maatstaf in het Britse strafproces.

Het (niet openbaar gemaakte) medisch rapport over Pinochet is opgesteld naar aanleiding van een verzoek van Pinochets advocaten om hem niet uit te leveren. De Britse Law Lords (Britse Hoge Raad) hadden al beslist dat er voldoende juridische gronden zijn om Pinochet uit te leveren, maar de uiteindelijke beslissing daarover is aan de regering. Volgens Europese regels kan een minister op humanitaire gronden besluiten een verdachte toch niet uit te leveren. In Nederland wordt bij uitleveringszaken, volgens een woordvoerder van het ministerie van Justitie, vaak een beroep op gedaan op de gezondheidstoestand van een verdachte. Maar uitlevering wordt daar zelden door voorkomen. "Eigenlijk gebeurt het alleen als de terminale fase van een ziekte is ingetreden," aldus de woordvoerder.

Gezien de samenstelling van het team van drie Britse artsen (twee geriaters en een neuroloog) en een neuropsychologe is Pinochet vooral beoordeeld op de achteruitgang van zijn geheugen en denkkracht, al of niet als gevolg van zijn lichamelijke ziekten. De deskundigen concludeerden niet dat Pinochets ziekte terminaal is, maar dat hij niet gezond genoeg is om terecht te staan. In Nederland bestaan geen strakke richtlijnen op grond waarvan een arts adviseert en rechter of aanklager beslissen of iemand te ziek is om terecht te staan. Een woordvoerder van het Openbaar Ministerie in Den Haag zegt dat aanklager en rechter rekening houden met de gezondheid van een verdachte. Dat begint bij de oproep voor een verhoor, kan leiden tot seponeren van de rechtzaak, maar ook tot een lagere strafeis en opgelegde straf. De woordvoerder: "De verdachte moet een verklaring van een arts overleggen, maar wij moeten er rekening mee houden dat iemand niet graag bij ons langs komt. Hij kan dus schoolziek zijn. Je moet een verklaring daarom met enig wantrouwen bekijken. Aan de andere kant, we doen aan waarheidsvinding en moeten niet iemand die lijdt aan ijlkoortsen laten verschijnen."

Zie ook:

Effecten Pinochet-kwestie nu al merkbaar (28 september 1999)

( a d v e r t e n t i e s )