NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Op 9 november 1989 ging deeerste grensovergang tussen Oost- en West-Berlijn open. Wat had er nietallemaal kunnen gebeuren als de DDR-troepen onbezonnen haddengereageerd?

Door onze correspondent MICHÈLE DEWAARD

BERLIJN, 9 NOV. Egon Krenz, de laatste leider van de DDR, begon de 9denovember 1989 met joggen, 5 kilometer - zoals altijd. Hij had niet hetflauwste benul wat hem die avond in Berlijn te wachten stond. Demaatregel, die vrij reizen tussen Oost- en West-Duitsland mogelijkmaakte, zou pas een dag later bekend worden gemaakt. Toen Krenz na eendag vergaderen met het Centraal Comité in Berlijn klaar was,belde Erich Mielke, chef van de gevreesde veiligheidsdienst (Stasi). Hijklonk bezorgd en zei dat "veel mensen op weg zijn naar de grens".

Krenz vertrok terstond naar zijn werkkamer waar de telefoon al rinkelde.Opnieuw Mielke. Deze keer was de Stasi-chef concreter. DuizendenBerlijners lopen in de richting van de grensovergangen. "Wat doen we?"vroeg Mielke. Krenz wilde eerst informatie inwinnen bij zijn ministervan Defensie. Hij had nog niet neergelegd of Mielke belde weer "Als wenu niet onmiddellijk iets beslissen, verliezen we de controle." Krenzdacht na. Hij wilde beslist geen confrontatie met de bevolking, dusHoch die Schlag bume, zei hij tegen Mielke. Zonderenig overleg met Moskou. "Je hebt gelijk, m'n jongen", reageerde Mielke,die bijna 30 jaar ouder was.

De slagbomen gingen omhoog. Om 23.00 uur zette OberstleutnantHarald Jger de eerste slagboom open bij de Bornholmer Strasse, zodat deaanzwellende massa van bijna 100.000 mensen te voet of met de Trabi overde brug naar West-Berlijn kon - voor het eerst sinds 28 jaar. Dankzijeen slordigheid van regeringswoordvoerder Günter Schabowski, diehet sensationele persbericht van Krenz niet goed had gelezen. Schabowskihad de historische woorden, dat vrij reizen "vanaf nu" mogelijk was, nogniet uitgesproken, of er vond een run op alle grensposten in Berlijnplaats. Zo hongerig waren de Oost-Duitsers, die al maanden tegen hetregime hadden gedemonstreerd, naar de vrijheid. "Het was de moeilijksteavond van mijn leven", zei Egon Krenz onlangs in een gesprek met debuitenlandse pers in Berlijn. Er stond veel op het spel. De grens tussenOost- en West-Duitsland was immers de best bewaakte in Europa. Het waseen grens tussen twee blokken, tussen twee wereldsystemen. Wat had erniet kunnen gebeuren als de DDR-troepen onbezonnen hadden gereageerd?Alles was mogelijk, van chaos tot catastrofe. De enige zorg die decommunistische leider in de nacht van 9 november nog had, was tevoorkomen dat er bloed zou vloeien.

Dat is gelukt. De Britse historicus Timothy Garton Ash, die deomwentelingen in het Oosten van Europa van nabij meemaakte, noemt hetnog altijd "een wonder" dat die fluwelen revolutie in de DDR zondergeweld is verlopen.

Oud-bondskanselier Helmut Kohl herinnerde er gisteren in een debat metde Amerikaanse oud-president George Bush en voormalig Sovjet-leiderMichail Gorbatsjov in Berlijn aan, dat de Wende zonder hundiplomatieke trapezewerk niet mogelijk was geweest.

"Degenen die geloven dat de Duitse hereniging zich uitsluitend op straatheeft voltrokken, vergeten een deel van de werkelijkheid", zei Kohlgisteren. Zonder de beide wereldmachten en het vertrouwen dat Bush enGorbatsjov in de kanselier hadden, zou de zaak voor Duitsland zijnmisgelopen - vertrouwen dat ook een verenigd Duitsland lid van de NAVOzou zijn en de bestaande Oder/Neisse-grens met Polen zou erkennen.

Hoe groot het vertrouwen was, blijkt uit de telefoongesprekken tussenBush en Kohl, waarvan de tekst op een expositie in hetGeallieerdenmuseum, die vandaag is geopend, openbaar is gemaakt.

Duitsland is zijn geborgenheid kwijtgeraakt

Nog altijd moet oud-bondskanselier Helmut Kohl als hij langs Checkpoint Charlie komt, de bekendste grensovergang in de Berlijnse Friedrichstrasse, eraan denken dat het anders had kunnen lopen. Hoemakkelijk had de weerstand tegen een verenigde Duitse superstaat met 82 miljoen inwoners niet kunnen leiden tot herleving van de oude Jalta-formule - toen Polen tijdens de Tweede Wereldoorlog door Stalin,Roosevelt en Churchill werd verkwanseld - die niet was verdwenen. DatGorbatsjov en Bush vandaag tijdens de viering van de Wende in deBerlijnse Rijksdag hebben gesproken is meer dan een gebaar. DoorDuitsland het zelfbeschikkingsrecht terug te geven, hebben zij de angelgehaald uit de eeuwige 'Duitse kwestie'.

Tien jaar later is niets meer zoals het was. De val van de Muur maaktede weg vrij voor het einde van de Koude Oorlog tussen Oost en West envoor verdere integratie van Europa. Jetzt wchstzusammen, was zusammengehört, had de sociaal-democraat Willy Brandt die hete novemberdagen van '89 gezegd. Hij doelde niet alleen op Oost- en West-Duitsland, ook op Oost- en West-Europa. Precies op de plek waar eens de grensovergang Checkpoint Charliebestond, ontstaat nu een ultra-moderne kantoortoren voordatacommunicatie (www. Checkpoint-Charlie.com). Het gebouw is eenopmerkelijke metafoor voor de enorme technologische en politieketransformatie, die zich de laatste tien jaar in de Duitse hoofdstadheeft voltrokken.

Mochten er nog angsten bestaan over oprukkende Teutonen uit het heilige Germaanse rijk - zoals in Frankrijk waar de ondernemer Philippe Delmas waarschuwt voor de 'volgende oorlog met Duitsland' - ze zijn ongegrond gebleken.

Het nieuwe Duitsland is meer dan ooit verankerd in Europa. Het is vrijvan imperialistische ambities, vertrouwde de politicoloog WjatscheslawDasitjev, voormalige adviseur van Gorbatsjov, Der Spiegeltoe. Bovendien heeft het land van kanselier Gerhard Schröder dehanden vol aan zichzelf. Met de DDR is immers ook de Bondsrepubliekverdwenen. De bewoners van het 'nieuwe' Duitsland zijn nog altijdverstard door het verlies van hun geborgenheid. Niet alleen de Oost-Duitsers hebben hun Heimat verloren, ook de West-Duitsers, diedachten op een welvarend eiland van stabiliteit te wonen. Normaliteitin de Berlijnse Republiek betekent vooral normaliteit van de instabiliteit, schreef de Duitse publicist Johannes Gross inBegründung der Berliner Republik. Nade vreedzame revolutie, is het nieuwe Duitsland in een tweede revolutieterecht gekomen, die bij Oost- en West-Duitsers harder aankomt. Devrije markt kent geen muren meer. De start van de euro, die voortvloeide uit de hereniging, heeft de globalisering versnelt en een revolutionaire verandering in het Duitse bedrijvenlandschapteweeggebracht. Ook in de economie is niets meer zoals het was. VolgensJoachim Fels van de Amerikaanse bank Morgan Stanley in Frankfurt isconcurrentie in grote delen van de maatschappij het 'nieuweorganisatieprincipe' geworden. Altijd zijn de Duitsers afkerig geweestvan het angelsaksische kapitalisme, waarin aandeelhouders de toonaangeven en 'hire-and-fire' alledaagse praktijk is. Nu krijgt ook hetRijnlandse economische model een harder gezicht.

Duitsland moet efficiënter worden. Liberalisering, deregulering,fusies en overnemingen van bedrijven zijn aan de orde van de dag. Detelefoon- en stroomreuzen voeren een hevige prijzenoorlog, dievoordelig is voor de consument, maar de drang naar kostenbesparingberooft menig werknemer van zijn baan.

De economische prijs van de hereniging, heeft de zwakke plekken van deLudwig Erhards sociale-markteconomie pijnlijk blootgelegd. Het besluittien jaar geleden om de West-Duitse staatspensioenen, dewerkloosheidsuitkeringen en sociale programma's ook in Oost-Duitslanddoor te voeren, heeft een crisis veroorzaakt in de grootstewelvaartsstaat van Europa en bijgedragen aan de chronischewerkloosheid. Ruim 1.500 miljard mark heeft de opbouw van Oost-Duitslandde afgelopen jaren gekost, waardoor de staatsschuld tot ongezonde hoogte is gestegen.

Wat consumptie betreft zijn Ossies en Wessies elkaar genaderd. Driekwartvan de huishoudens in het Oosten bezit een auto. Met ijskasten,wasmachines en videocamera's zijn de Oost-Duitsers zelfs beteruitgerust dan hun West-Duitse broeders. Ook de mentale 'muur in dehoofden' tussen Ossies en Wessies zal veel sneller verdwijnen dan menigsomberaar nu denkt, voorspelt de Britse historicus Garton Ash. Ruimtwee derde van de Ossies is positief over de hereniging. Veel moeilijkerblijkt het voor de Duitsers om in te stappen in de tweede economischerevolutie. Hier kan het Westen van het Oosten leren. Kajo Schommer, dedynamische minister van Economische Zaken in Saksen, is ervan overtuigd dat Oost-Duitsland door de "ongelofelijke bereidheid tot aanpassingen"de hervormingsmotor voor heel Duitsland wordt.

Zie ook:

Helden van de korte, utopische herfst (8 november 1999)

( a d v e r t e n t i e s )