NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Ze wilden "een andere, betere" DDR. Tien jaar na de val van de Muur zijn de dissidenten nauwelijks vertegenwoordigd bij de officiële herdenking. In Berlijn maakten ze gezamenlijk de balans op.

Door onze correspondent MICHÈLE DE WAARD

BERLIJN, 8 NOV. De rode bakstenen Gethsemanekerk in de Berlijnse wijk Prenzlauer Berg was in de maanden voor de val van de Muur, op 9 november 1989, een bolwerk van verzet. Nu, tien jaar later, komen de helden van de zachte revolutie, die streden voor burger- en mensenrechten in de vroegere DDR, in de kerk bijeen om het 'feest van de democratiebeweging' te vieren.

Honderden mannen, vrouwen en spelende kinderen zijn samengedromd in het halfronde gebouw, dat door de vele stands van actiegroepen is omgetoverd tot een volkskerk. Amnesty International, de Bond tegen werkloosheid, de Campagne tegen dienstplicht, de 'Kirche von Unten'. De kerk hangt vol spandoeken 'Neues Forum nieuwe hoop' en 'Opheffing van de geheime diensten'. De dissidenten van weleer maken de balans op 'Tien jaren Wende waarheen?'"We willen herdenken dat het de kleine man was, die destijds in de DDR de straat opging om voor burgerrechten te pleiten. Dat zijn de hoge politici kennelijk vergeten", zegt Reinhard Schult, een man met snor en baard, een sweater en slobberige broek. Schult is een van de helden uit de 'korte herfst van de utoptie' zoals de laatste maanden van '89 in Duitsland worden genoemd. Hij was mede- oprichter van Neues Forum, waarin de oppositie zich in september '89 had verenigd. In de DDR was Schult metselaar, in het verenigde Duitsland is hij werkloos.

"De dissidenten die hier komen, zijn na de hereniging van de twee Duitslanden geen hoge ministers of ambtenaren geworden", zegt Schult, 48 jaar oud. Maar zij waren het, die destijds de vredesbijeenkomsten in de kerken organiseerden - de haarden van verzet in de DDR - die uitliepen op de grote demonstraties in Leipzig, Dresden en Berlijn, toen honderdduizenden riepen 'Wij zijn het volk'.

Veel kleine revolutionairen van toen zijn moegestreden. Wir waren das Volk, luidt de tekst op een reusachtig spandoek aan een flatgebouw op de Alexanderplatz, dat herinnert aan de grote demonstratie op 4 november waaraan 500.000 mensen deelnamen. Enkele dissidenten gingen de politiek in en maakten de sprong naar de Rijksdag zoals Arnold Vaatz (CDU), Werner Schulz (Bündnis 90/Die Grünen), Markus Meckel (SPD) en Vera Lengsfeld (ex-Groenen, CDU). Zelfs in de regering zit een van hen, SPD-minister Christine Bergmann (Gezinszaken). De sociaal-democraat Wolfgang Thierse uit Prenzlauer Berg schopte het tot Bondsdagvoorzitter. De meesten hebben zich teruggetrokken in werk en gezin; ze genieten de nieuwe vrijheid, of zijn gedesillusioneerd en werken in actiegroepen aan de idealen waarvoor ze in '89 de straat opgingen. Eensgezind zijn ze echter in hun verontwaardiging, toen bleek dat geen enkele oppositieleider morgen mocht spreken bij de herdenking in de Rijksdag.

Wat waren jullie visioenen, wil de discussieleidster in de Gethsemanekerk weten. "We wilden een andere, een betere DDR", reageert Judith Demba, van de Oost-Duitse Groenen. "Maar we hadden over het hoofd gezien, dat andere krachten al aanstuurden op structuren, die we niet wilden."

Teleurgesteld is Reinhard Schult niet. Ook hij is mede-oprichter van Neues Forum. "De basisdemocratie waarvoor we vochten hebben we nog niet bereikt".

Voor Christina Schenk van de Onafhankelijke Vrouwen was de korte herfst waarin in huiskamers en kerken werd gepraat over een nieuwe socialistische samenleving, de "mooiste tijd in mijn leven". Nu woont ze al tien jaar in een land, waarin ze "nooit" had willen leven. "We zijn in een systeem terechtgekomen, waarin de politiek nauwelijks meer een rol speelt", zegt Schenk, die haar heil heeft gezocht bij de PDS van oud-communisten. Zeker niet alle helden van weleer zijn sceptisch. De oppositie heeft in korte tijd veel bereikt, schreef de Berlijnse bioloog Jens Reich in Die Zeit: individuele mensenrechten, burgerlijke vrijheden, vrijheid van meningsuiting, deelname aan politieke activiteiten, afschaffing van het repressieve stelsel en de staatsveiligheid. "Mijn leven lang droomde ik ervan in Amerika, Afrika of Azië te wonen nu wil ik in dit land blijven, waarin ik een nieuwe burger ben".

CDU-parlementariër Arnold Vaatz, oprichter van Neues Forum in Dresden, meent dat het een "illusie" was een hervormde DDR na te streven. Vaatz, die enkele jaren minister van Milieu van Saksen was, zit sinds kort in zijn nieuwe kamer in het gerenoveerde Bondsdaggebouw aan Unter den Linden in de hoofdstad. De meeste leden van Neues Forum waren volgens Vaatz "fantasten", die droomden van het 'ware' socialisme. Vaatz had nooit iets in het communisme gezien. Zijn verzet tegen de dictatuur leverde hem dwangarbeid in de gevangenis van Bautzen op. Bij het energiebedrijf waar hij later werkte, zag Vaatz in de praktijk dat de planeconomie volledig was vastgelopen.

Voor Vaatz is de Wende "een geschenk". Steden en wegen zijn opgeknapt, de levensstandaard is met sprongen vooruitgegaan. "Er is enorm veel tot stand gebracht. In Polen en Tsjechië zijn de mensen veel slechter af." Het grote aantal werklozen is volgens hem nog zorgelijk. Maar de grootste teleurstelling is volgens Vaatz dat hij moet vaststellen, dat een deel van de Oost-Duitsers de verworvenheden niet erkent en uit ontevredenheid PDS stemt.

Het protest van de dissidenten heeft in elk geval effect gehad. Morgen mag Joachim Gauck, beheerder van de Stasi-archieven en oprichter van Neues Forum in Rostock, namens de oppositie tien minuten in de Rijksdag spreken. Al onze doelen zijn bereikt, laat Gauck, een voormalig dominee, aan de vooravond van de plechtigheid doorschemeren. "Het was een illusie te geloven, dat we de politiek opnieuw konden uitvinden. De meerderheid van de bevolking wilde geen nieuwe politieke experimenten, maar een politiek model dat zich had bewezen en waarvoor Helmut Kohl stond."

De dissidenten hebben hun feest achter de rug. Van de kritische noten, die in de Gethsemanekirche gekraakt werden, was op een houseparty tegenover de kerk niets te merken. Hier waren de strijders van het eerste uur bij elkaar gekomen om 9 november te vieren. Toen rond middernacht het mes werd gezet in een grote marsepeinen taart met de Muur, schalden de feestgangers Die Mauer muss weg, Wir wollen Bananen en barstten in lachen uit.

( a d v e r t e n t i e s )