NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Onder president Lee Teng-hui ontwikkelde Taiwan zich tot een democratisch en welvarend land. Aan het eind van zijn regeerperiode lijkt de hunkering naar erkenning Lee te machtig zijn geworden. Gevolg: opnieuw ruzie met China.

Door onze redacteur WIM BRUMMELMAN

ROTTERDAM, 22 JULI. Het meest imposante herdenkingsmonument ter ere van de grondlegger van de moderne Chinese staat, Sun Yat-sen, bevindt zich niet op het Chinese vasteland maar in Taipei. Een diverse etages tellend tentoonstellingsgebouw, met bibliotheek en studiezaal, en met in de grote entreehal een bijna zes meter hoog bronzen standbeeld van de in 1925 overleden ideoloog van de 'Drie grondbeginselen van het Volk': nationalisme, democratie en welzijn.

Maar nog grootser in het centrum van Taipei oogt het hoge witte, deels in marmer uitgevoerde complex met blauwe pagode-daken dat herinnert aan Chiang Kai-shek, de in 1949 naar Taiwan verdreven Chinese president die tot zijn dood in 1975 de fictie hoog hield dat het wrede lot van de geschiedenis zijn Kwomintang-regering slechts tijdelijk belette om de facto te heersen over heel China en niet slechts over de 'provincie' Taiwan. Het beeld is nog groter dan dat van Sun, maar de generalissimo zelf is de afgelopen jaren in snel tempo geschiedenis geworden.

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog telde Taiwan zeven miljoen inwoners, overwegend boeren en vissers die sinds 1895 onder Japans koloniaal bewind hadden gestaan. Met de komst van de Kwomintang (KMT) in 1948-1949 kwamen daar in een klap twee miljoen 'vastelanders' bij, voor de helft soldaten, en veranderde het eiland in een politiestaat waar de autochtone bevolking decennialang als tweederangs burgers werd behandeld. Pas in 1987, ruim een half jaar voor dood van Chiang Kai- sheks zoon Chiang Ching-kuo (president van 1978 tot 1988), werd een eind gemaakt aan de staat van beleg - en daarmee het streven naar herovering van het Chinese vasteland opgegeven. Nu, 50 jaar na de komst van de Kwomintang, telt Taiwan 22 miljoen inwoners en voldoet het in ieder geval aan twee van Sun Yat-sens idealen: het is welvarend, dankzij industrie en handel, en het is democratisch. Het derde 'ideaal', het Chinese nationalisme, is de afgelopen decennia een onuitputtelijke bron van strijd geweest tussen Taiwan en China. Ook na het intrekken van de aanspraak van de KMT op heerschappij over heel China is het communistische Peking Taiwan blijven beschouwen als een "afvallige" provincie die moet terugkeren in de moederschoot. De formule die de Chinese regering daarvoor in gedachten heeft - 'Eén China, twee systemen' - is dezelfde die in de zomer van 1997 werd toegepast bij de teruggave van de voormalige Britse kroonkolonie Hongkong, en dezelfde die eind dit jaar geldt voor de overdracht van de Portugese kolonie Macau.

Vorige week is de historische tegenstelling tussen Taiwan en China tot een nieuwe uitbarsting gekomen, nota bene door toedoen van de architect van het 'nieuwe' Taiwan, de 76-jarige president Lee Teng-hui - de man die tot dusver garant stond voor handhaving van de huidige 'dynamische status quo'. Deze subtiele omschrijving houdt in dat Taiwan zichzelf de facto beschouwt als een 'zelfstandige entiteit', zich ook als zodanig politiek en economisch verder ontwikkelt, maar afziet van het claimen van formele onafhankelijkheid ten einde een gewapende confrontatie met China te vermijden. Formeel heet het dat de Kwomintang nog steeds streeft naar een Chinese hereniging, maar dat die optie pas bespreekbaar wordt als het communistische China een vrij en democratisch land is.

Lee Teng-hui, zoon van een rijst- en theeboer, werd in 1988 de eerste 'Taiwanese' president van Taiwan. Onder zijn leiding zijn het afgelopen decennium ingrijpende hervormingen doorgevoerd. De KMT evalueerde van een 'vastelandspartij' naar een Taiwanese partij en aan haar alleenheerschappij kwam een eind. De belangrijkste oppositiepartij is de Democratische Progressieve Partij (DPP). Toch werd Lee Teng-hui drie jaar geleden met grote meerderheid herkozen als president, dit keer voor het eerst rechtstreeks door het volk - juist omdat de Taiwanese bevolking in hem een betere garantie zag dat de regering zich niet zou wagen aan onverantwoord avonturisme ten opzichte van Peking, dan zijn rivaal van de DPP.

Maar nu moet de beeldvorming over Lee Teng-hui worden bijgesteld. Met zijn uitspraak dat China Taiwan dient te erkennen als een zelfstandige 'staat' lijkt hij de DPP plotseling in overmoed voorbij te willen streven. Volgend jaar maart, als aan Lee's ambtstermijn een eind komt, zijn erpresidentsverkiezingen. Juist om haar kansen te vergroten om voor het eerst de regeringsmacht van de KMT te breken, besloot de DPP afgelopen mei haar standpunt inzake onafhankelijkheid voor Taiwan verder te matigen. Desondanks gingen de meeste waarnemers er tot voor kort vanuit dat de Taiwanezen volgend jaar opnieuw voor stabiliteit en veiligheid zouden kiezen, en dus in meerderheid de voorkeur zouden geven aan de door Lee aangewezen KMT-kandidaat, de overigens weinig aansprekende vice-president Lien Chan.

Het scenario van een zorgeloze machtsoverdracht is sinds vorige week evenwel een stuk minder waarschijnlijk geworden. In de ogen van China is Lee opnieuw de "verrader" die voor eeuwig verdoemd zal zijn. Dezelfde kwalificatie viel hem ten deel toen hij in 1995 - in zijn pogingen het internationaal isolement te doorbreken waarin Taiwan verkeert sinds de uitstoting in 1971 uit de Verenigde Naties - een 'privé-bezoek' bracht aan de Verenigde Staten. China reageerde toen met intimiderende manoeuvres in de Straat van Taiwan. Die bijna-crisis werd een half jaar later vervolgd met raketoefeningen aan de vooravond van de eerste vrije presidentsverkiezingen in Taiwan in maart 1996.

Een herhaling van zulke gebeurtenissen is niet uitgesloten. Maar ook als Peking zich deze keer beperkt tot verbaal geweld, dan nog zal de scheidende KMT-president zich niet kunnen verheugen op een rustig afscheid. Juist vorige week werd bekend dat de KMT verdeeld de verkiezingen ingaat. Naast de officiële kandidaat Lien Chan kondigde de populaire oud-provinciegouverneur James Soong aan dat hij zich als onafhankelijk kandidaat in de verkiezingsstrijd zal werpen. James Soong, een KMT-er die in de peilingen de hoogste ogen gooit, zei veelbetekenend dat Taiwan "een moedige maar geen roekeloze" leider nodig heeft. De komende tweestrijd tussen hem en Lien Chan biedt mogelijk een onverwachte kans voor de DPP. Maar meer nog betekent het een ernstige verzwakking van de Kwomintang, en dus een hoop extra kopzorgen voor president Lee, nu nog Taiwans 'sterke man'.

( a d v e r t e n t i e s )