NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Op 2 juni hebben in Zuid-Afrika voor de tweede keer in de geschiedenis algemene vrije verkiezingen plaats. Een impressie uit de Oost-Kaap, een van 's lands armste provincies, maar ook het zelfbewuste zwarte hart van Zuid-Afrika.

Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE

UMTATA, 27 MEI. Schapenkop op het menu vandaag. In de tuin van de Pondo- clan is gisteravond een schaap geslacht. De vacht van het dier hangt over de garagedeur te drogen, de ingewanden en andere hompen lillend vlees wachten in grote teilen op hun kookbeurt, terwijl de kop in een grote aluminium pan al op het fornuis staat te pruttelen. Intloko heet het recept. Mkaya zegt: "De tong is het lekkerst, als hij gaar is, verdelen we die onder de volwassen mannen. Maar de hele kop moet worden gekookt om onze eenheid te symboliseren." Mkaya is in het dagelijks leven bankmanager, maar vannacht is hij feestneus. Zijn clangenoot Ntombekaya is afgestudeerd aan de Universiteit van Transkei en dat moet gevierd worden. Volgens goed gebruik in de Xhosa-cultuur kost een dergelijk festijn een schaap of os de kop en wordt het dier in een lang weekeinde stukje bij beetje verorberd. Zwarter kan het niet. Op de fuif, die doorgaat tot het krieken van de dag, is politiek het hoofdgerecht. "Ik wil het ANC graag kritiseren", lispelt Fikile na zijn tiende biertje, "maar dat is niet gemakkelijk, zoveel fouten maken ze niet en het zijn onze eigen mensen, toch?"

Umtata is de hoofdstad van het vroegere thuisland Transkei, domein van het Xhosa-volk. Hier vindt men een van die typische paradoxen van de afgeschafte apartheid: terwijl de zwarte meerderheid de rassenscheiding verafschuwde, voorzag de toenmalige blanke minderheidsregering de in naam onafhankelijke 'thuislanden' wel van een uitstekende infrastructuur, waar men nu nog volop profijt van heeft. Umtata beschikt over een modern vliegveld, een goed wegenstelsel en een uitstekende universiteit (UNITRA), gesticht in het jaar van de Soweto-opstand (1976). Vanaf deze instelling waaiert de zwarte intelligentsia uit over het hele land. Transkei ging in 1994 op in de provincie Oost-Kaap. De aanhang voor het ANC in deze regio is fenomenaal: bij de vorige verkiezingen stemde 84 procent van de Oostkapenaars op de partij van stamgenoot Nelson Mandela. De Xhosa zijn een volk van leiders: ook de aanstaande opvolger van Mandela, Thabo Mbeki is een loot van deze trotse stam.

De afstudeerceremonie van UNITRA 1999. De halfopen aula is afgeladen. Aan de zijkant zitten enige honderden afgestudeerden, gekleed in kleurige toga's, te wachten op de uitreiking van hun bul. De zaal is verder gevuld met familie- en clanleden van heinde en verre. Voor velen is het de eerste maal dat een bloedverwant een academische graad behaalt. Over de gezichten van oude mannetjes en vrouwtjes ligt een gloed van trots. De bezoekers zijn gekleed op hun allermooist. En als zwart Zuid-Afrika zich kleedt, hey, dan zit er geen pluisje op een jurk, dan past de vouw perfect in de broek, dan zijn de lakschoenen gepoetst als spiegeltjes. Het koor zingt bij binnenkomst van de hoogwaardigheidsbekleders 'Gaudeamus igitur, juvenes dum sumus' (Laat ons vrolijk wezen zo lang we jong zijn). De rector houdt zijn gehoor voor dat de universiteit 'Eenheid in verscheidenheid' in haar vaandel draagt. Dat moge zo zijn, de studenten zijn, op een eenzame Indiër na, allemaal zwart, evenals de staf. Hoewel er uiteraard - geen rassenscheiding meer is, zullen blanke ouders hun kinderen niet naar een zwarte universiteit sturen. Maar dat deert niemand: het onderwijs in Transkei is goed, de medische faculteit bijvoorbeeld staat in hoog aanzien.

Brigalia Ntombemhlophe Bam (66) ontvangt vandaag een eredoctoraat in de rechten. Bam, ook al een Xhosa, is voorzitster van de Onafhankelijke Kiescommissie (IEC) die volgende week de verkiezingen organiseert. Ze schildert in lyrische termen het arcadische leven van haar jeugd. "Ik zat bij het haardvuur terwijl de ouderen wijsheden uitwisselden in mythen en legenden. Hieraan ontlenen mijn dromen hun kracht. Dit deel van ons land resoneert het opwindende ritme van onze voorvaderen." Ondanks de grote invloed van de Westerse wereld op de Xhosa's blijven tradities onder hen een belangrijke plaats innemen. Jongens volgen een initiatierite, men vereert de voorouders en bij huwelijken betaalt de bruidegom voor zijn vrouw een bruidsprijs in koeien, de lobola. Ook de drink- en rookgelagen van de mannen gaan eeuwenlang terug. Op belangrijke besluiten of resultaten moet gedronken, zeg maar gerust gezopen worden. Vandaar dat het feest voor Ntombekaya uit de hand mag lopen: hoe meer drank hoe beter. Vriend Mkaya tolt halverwege de nacht op zijn benen, maar hij blijft praten. "De werkelijkheid is de werkelijkheid", spreekt hij met dubbele tong, "het gaat niet slecht met ons in Umtata. Maar dat kan veranderen als Mbeki komt. Die man is een groot intellectueel, maar hij is genadeloos, ik vertrouw hem voor geen cent." "Bovendien is hij een dronkelap", zegt de dronkelap. Om acht uur de volgende morgen is Mkaya al weer op, na drie uur slaap. Zijn ontbijt bestaat uit bier en schapenvlees. Hij laat zijn stad zien, waar zelden een blanke komt. De levendige straten met stalletjes voor de verkoop van bananen en ananassen langs de kant van de weg. Voor het stadhuis geeft een reggae-band een live optreden. "The brothers are havin' a gig", zegt Mkaya. Opeens klinken opgewonden geluiden, joelende mensen. Op de hoek van de Yorkstraat staat een lange, grijze man handen te schudden. Het is de beroemdste zoon der Xhosa's, president Mandela, hier bij zijn clannaam Madiba aangeduid, op verkiezingstournee voor het ANC. Mandela heeft vlakbij Umtata, in zijn geboortedorp Qunu, een huis, waar hij zich regelmatig terugtrekt.

De president schuifelt langzaam door het stadje en intussen legt de lokale ANC-leider, Sonwabile Mangcotywa, uit waarom zijn partij ondanks een bijna 100 procent ondersteuning onder de 800.000 inwoners van Umtata toch campagne blijft voeren. "We hebben heel veel bereikt. Mensen op het platteland hebben elektriciteit, water, sommigen hebben telefoon, maar het is niet genoeg, we hebben meer tijd nodig om dingen voor het volk te doen." Maar er is nog een reden waarom het ANC de straat op gaat. In tegenstelling tot 1994 bestaan er nu partijen die werkelijke tegenstand bieden. De belangrijkste concurrent is de Verenigde Democratische Beweging (UDM), geleid door Bantu Holomisa, ook een Xhosa. Generaal Holomisa was in het oude Transkei de sterke man; in 1987 zette hij in een staatsgreep de zittende regering aan de kant. Hij was lange tijd binnen het ANC een van de kroonprinsen, maar kreeg onenigheid, werd geroyeerd en stichtte in 1997 zijn eigen partij. 'Bantu' zal in de Oost- Kaap geen potten breken, maar als er een provincie is waar hij het ANC pijn kan doen, is het hier. De clangeest is belangrijker dan politieke voorkeur, stamleden stemmen op stamverwanten.

Wat de oppositie in de Oost-Kaap helpt is het feit dat, in afwijking van de verkiezingspropaganda van het ANC, de provincie er niet goed voor staat. Vanuit de provinciehoofdstad Bisho leidt de ANC-regering een chaotisch bestuur, dat vooral bekend staat om zijn corruptie en grove overschrijding van het budget. President-in-waiting Thabo Mbeki oordeelde tijdens een recent bezoek aan de Oost-Kaap dat het beter was zijn partij niet te sparen. "De provinciale regering moet haar sokken ophalen", zei hij in Umtata in een onverholen ultimatum aan luie ambtenaren en bestuurders. De nationale regering heeft de bevoegdheid in de provincies in te grijpen als men dat goeddunkt. Nog beduusd van die tirade zegt Mangcotywa nu zacht: "Ik geloof dat Mbeki bedoelde dat we verantwoordelijkheid moeten nemen."

Slotacte van het bezoek van Madiba, inmiddels aanbeland in het rurale Lusikisiki, waar op de lieflijke hellingen ronde hutten in groene pasteltinten als taartjes lijken te zijn neergezet. Om de aanwezigheid van de president te vieren moet een os eraan geloven. Terwijl Mandela in de feesttent luistert naar stichtelijke koorzang proberen mannen van aanzien buiten het beest te slachten. Maar daar is het slachtoffer niet van gediend. Touwen rond de achterpoten breekt hij keer op keer, aanvallers neemt hij op de horens. Een dienaar van de wet die het klusje wel even zal klaren, wordt tot grote hilariteit van de omstanders het veld in gesleurd. Uiteindelijk is de strijd tussen mens en dier toch ongelijk. Plaatselijk ANC-voorman Nkonyana slaagt erin zijn Okapi-mes in de halsslagader van de os te planten. Dan stroomt het ossenbloed voor Madiba, zoon der Xhosa's. Het ANC-feest kan beginnen.

( a d v e r t e n t i e s )