NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S c h a k e l s

PAUS JOHANNES PAULUS II heeft zijn historische bezoek aan Castro's Cuba afgesloten met een gepassioneerde oproep voor vrijheid van meningsuiting en sociale gerechtigheid. Vanaf het Plein van de Revolutie predikte de paus zijn boodschap van kritiek op het rigide communisme en op de uitwassen van het marktkapitalisme. Voor het eerst in veertig jaar hoorden de Cubanen op eigen bodem onverbloemde kritiek op het bewind van Fidel Castro.

De 77-jarige kerkvorst en de 70-jarige lider máximo van de Cubaanse revolutie vertolken ieder een eigen overtuiging. Het zijn twee uitersten, het christelijke geloof en de communistische ideologie, met naastenliefde en klassenstrijd als middelen om te komen tot sociale gerechtigheid. De Cubaanse variant op het marxisme-leninisme heeft geleid tot een ontredderde samenleving en de boodschap van de paus geeft inspiratie voor maatschappelijke verandering. Het pauselijke bezoek zal meer dan symbolische betekenis hebben als Johannes Paulus II de kiem voor veranderingen heeft weten te leggen.

Een neveneffect van het pauselijke bezoek is geweest dat de wereld via de media kennis heeft kunnen nemen van de erbarmelijke staat van verval waarin Cuba zich bevindt. De verwaarloosde gebouwen, de vrijwel lege straten, de afwezigheid van ieder spoor van dynamiek doen denken aan beelden van communistisch Albanië of Noord-Korea. De Cubaanse commando-economie heeft de klap van de weggevallen steun van de Sovjet-Unie opgevangen door een stadium terug te gaan in ontwikkeling. Dit is de omkering van de wetmatigheden van het historisch materialisme.

De stapjes naar wat meer economische bewegingsruimte die in 1996 werden gezet, zijn teruggedraaid omdat ze succes hadden. De toeristensector, de belangrijkste toegestane manier om dollars te verdienen, leidt op enkele hotelcomplexen na een noodlijdend bestaan. De greep van de Cubaanse strijdkrachten, onder leiding van Fidels broer Raúl Castro, op de economie neemt toe. Cuba staat voor een nieuwe recessie en zelfs de paradepaardjes van de revolutie, gratis gezondheidszorg en onderwijs voor iedereen, staan door geldgebrek onder druk.

DE SITUATIE OP Cuba is op allerlei punten vergelijkbaar met die in Oost-Europa eind jaren tachtig. Een falend economisch systeem dat zijn beloften al zo lang niet kan waarmaken, een politiek stelsel dat zichzelf slechts met de dictatuur van de bureaucratie aan de macht houdt. Een gedesillusioneerde bevolking, waarbij op Cuba twee elementen van bijzonder belang zijn. Castro heeft altijd een uitzonderlijk beroep gedaan op de revolutionaire moraal, maar de aantrekkingskracht hiervan - zo die na de wilde beginjaren van de revolutie nog heeft standgehouden - is volslagen uitgehold. Daarnaast heeft Cuba permanent te maken, op zestig kilometer afstand, met de Verenigde Staten en de Cubaanse ballingengemeenschap in Florida.

In Oost-Europa heeft Johannes Paulus II achter de schermen een rol gespeeld in de ontmanteling van het communisme en het vreedzame verloop van het politieke veranderingsproces na 1989. De auteurs Marco Politi en Carl Bernstein hebben daarvan in hun boek His Holiness John Paul II and the hidden history of our time verslag gedaan. De Cubaanse bevolking verkeert in een moreel vacuüm en kan terugvallen op een traditie van volkskatholicisme als inspiratiebron voor geloof in verandering. De paus heeft de Cubaanse abortuspraktijken en hoge percentages echtscheidingen veroordeeld, zijn boodschap van politieke openheid en sociale gerechtigheid ondermijnt het regime.

DE AMERIKAANSE politiek jegens Cuba heeft de paus eveneens bekritiseerd. Voor Castro biedt de Amerikaanse handelsboycot een uitvlucht om alle economische ellende aan het Yankee imperialismo te wijten. De boycot is in 1996 verscherpt door toedoen van de Helms-Burtonwetgeving die met zijn 'extra-territoriale werking' jegens Europese, Mexicaanse en Canadese ondernemingen tot fricties tussen de VS en hun bondgenoten heeft geleid. De redenen voor de boycot - de Cubaanse export van de revolutie in de jaren zestig en zeventig, de Sovjet-betrokkenheid bij een eiland onder de kust van de VS - zijn inmiddels lang achterhaald.

Na het pausbezoek zou het een Amerikaans gebaar van goede wil en verstandige diplomatie zijn om de handelsboycot te versoepelen. Grotere openheid kan de val van Castro in dit stadium slechts versnellen.