NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

FRITS ABRAHAMS
Bestaat er zoiets als 'zinvol geweld'? Dat vroeg het VPRO-duo Frans Bromet-Peter van Ingen zich de afgelopen weken af in zijn interessante serie Wat is nou... Vrijwel alle geraadpleegde deskundigen, en ook Bromet en Van Ingen zelf, kwamen tot de conclusie dat zinvol geweld mogelijk is. Ex-generaal Couzy sprak liever van 'militair noodzakelijk geweld' waarvoor hij twee hoofdredenen gaf om het toe te passen: verweer tegen aanvallen op het eigen land en tegen genocide.

Dat lokte uiteraard vragen uit over de gang van zaken in voormalig Joegoslavië. ,,Daar had vijf jaar eerder moeten worden ingegrepen'', zei Couzy. ,,Wil je zinvol geweld toepassen, dan moet je ook voldoende succes hebben om het te kunnen winnen.''

De etholoog Van Hooff had nogal wat moeite met de term 'zinvol geweld'. Stel, zei hij, dat twee apen hun onderlinge spanningen afreageren op een derde die er niets mee te maken heeft. Dat is zinvol voor die twee, 'maar voor die derde is het waanzin'.

Hij leek te willen zeggen: als iedereen geweld gaat gebruiken wanneer hij het zinvol acht, zijn we nog niet jarig. Dat bleek ook uit de houding van Ed Hoos, ooit veroordeeld voor bomaanslagen op de Sijthoff-pers. ,,Elk geweld is zinvol'', zei Hoos. ,,Het is een vorm van zelfverdediging. Ik had een goed bedrijf, als je aangevallen wordt (door de pers in dit geval), word je boos.''

Van Ingen en Bromet stapten naar meer 'ervaringsdeskundigen'. Het leidde tot een pittige gedachtenwisseling met politievoorlichter Klaas Wilting. Was het geweld tegen die naarbuiten gesmeten (en daarbij gedode) man in het bureau Warmoesstraat zinvol?

,,Uit onderzoek kan blijken dat het zinvol was om hem met geweld te verwijderen'', ontweek Wilting handig.

Van Ingen en Bromet trokken vergelijkingen met agressie in de dierenwereld. ,,De mens is ook een dier'', zeiden ze. ,,De mens is een dier met rede'', verzette Wilting zich, ,,bij de politie zijn er geen mensen die hun lusten botvieren op anderen.'' Bromet: ,,Dat heb ik niet gezegd, ik bedoel dat men zijn spanningen afreageerde.'' Van Ingen: ,,Als hij (de agent) zich afreageert, is het zinvol geweld.''

Maar Wilting bleef bij zijn standpunt: hij wilde niets weten van vergelijkingen met diergedrag. Bromet en Van Ingen hadden zich duidelijk laten beïnvloeden door de theorieën van ethologen die tuk zijn op analogieën met het dierenrijk. Daarom was het jammer dat de VPRO'ers niet even waren langsgegaan bij Rudy Kousbroek, die over dit onderwerp al in zijn Johan Huizinga-lezing uit 1972 ('Ethologie en cultuurfilosofie') met ethologen in debat is gegaan.

Kousbroek heeft zich altijd verzet tegen de theorieën van ethologen dat mensen, net als dieren, agressie plegen vanuit een aangeboren instinct. Zo schreef hij: ,,Er is kortom analogie tussen de gedragingen van sommige diersoorten en sommige mensen of groepen mensen, bij sommige gelegenheden (...) Het zijn kortom niet alleen de overeenkomsten die moeten worden verklaard, maar ook de verschillen. En dat doen de ethologen niet (...) Tot dusver heeft niemand nog kunnen aantonen dat mensenkinderen met instincten ter wereld komen...''

Kortom, Wilting, die mij geen Kousbroek-lezer pur sang lijkt, nam intuïtief nog niet zo'n onmogelijk standpunt in.

Concreet geweld zagen we later op de avond in de RVU-film De woestijn en de zee van Karim Traïdia, waarin het fundamentalistische geweld tegen Algerijnse intellectuelen aan de orde kwam. De naar Parijs uitgeweken karikaturist Ali Dilem zei: ,,Dat mensen elkaar doden die elkaar kennen en elkaars taal spreken, is pathologisch. Dit zijn de wortels van het kwaad.''

Zelf moest ik nog even terugdenken aan het verbale geweld, waarvan we deze week in Netwerk een zeldzaam cru staaltje te zien kregen. Een Ghanese man, al twee keer zwaar toegetakeld door rechts-extremisten, kreeg in zijn woonplaats Belzig (ex-DDR) van voorbijgangers (in aanwezigheid van camera's!) te horen: ,,Wat doe je hier ook... ga toch naar je land terug... we maken hier nog steeds gifgas, net als in de oorlog, wat heb je hier te zoeken?''