NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

DE UITBREIDING van de Europese Unie in oostelijke richting met landen die tot de revolutie van 1989/'90 onder de Sovjet-communistische invloedssfeer vielen, gaat om veel meer dan de rechtzetting van de politieke en economische erfenis van de Koude Oorlog. De toekomstige lidstaten staan voor verdergaande aanpassingen aan de markteconomie en in democratisch bestuur, de huidige EU- lidstaten voor omvangrijke financiële gevolgen. Volgens Agenda 2000, het document dat de Europese Commissie vorige week heeft gepubliceerd, zal de EU in het eerste decennium van de 21ste eeuw zes nieuwe leden (vijf Oost-Europese landen plus Cyprus) opnemen. Andere potentiële kandidaten (vijf Oost-Europese landen en Turkije) staan op de wachtlijst.

Het is een historische uitbreiding, maar het is ook een excursie in onbekend gebied. Minder dan een maand na het besluit van de NAVO om drie nieuwe lidstaten uit het voormalige Warschaupact toe te laten, opent de EU de deur voor vijf landen uit de Comecon, het uiteengevallen Sovjet-handelsblok. Economische integratie is voor Oost-Europese landen van vitaal belang: niet alleen belooft zij vrije toegang voor hun goederen, diensten en personen tot de welvarende markten van West-Europa, zij biedt ook uitzicht op het geld van de Europese fondsen.

Anderzijds beseffen de aspirant-lidstaten nog nauwelijks hoe groot het 'acquis communautaire' is waaraan ze - met lange overgangsregelingen - moeten voldoen. De Europese wet- en regelgeving van de interne markt is buitengewoon omvangrijk. De ervaringen van Oost-Europa met de werking van een democratische markteconomie zijn nog maar kort en na de redelijk succesvol voltooide macro-economische stabilisatie staan veel institutionele hervormingen nog in hun kinderschoenen. Het kan geen kwaad er aan te herinneren dat de toelatingsonderhandelingen met Spanje en Portugal indertijd negen jaar duurden.

Hier komt bij dat alle Oost-Europese aspiranten-leden arme landen zijn: hun gezamenlijke bruto binnenlandse product is minder dan dat van Nederland en het inkomen per hoofd van de bevolking ligt tussen de elf (Estland) en tweeënveertig (Slovenië) procent van het gemiddelde in de EU. In Polen is nog een groot percentage van de bevolking (een kwart) werkzaam in de landbouw. De verschillen tussen Oost- en West-Europa zijn toch breder dan alleen de demarcatielijn van het Amerikaanse en het Sovjet-leger na 1945.

DE HUIDIGE LIDSTATEN staan voor een niet minder grote aanpassing als de uitbreiding naar het Oosten doorgang vindt. De institutionele hervormingen, op de top in Amsterdam vorige maand door verdeeldheid uitgesteld, krijgen een onontkoombare urgentie. Dit probleem van het aantal commissarissen en de stemverhoudingen wordt alleen maar lastiger als het gecombineerd wordt met de noodzaak tot financiële aanpassingen. De Commissie hanteert het lovenswaardige standpunt dat uitbreiding geen extra bijdragen van de rijke landen vergt en binnen het bestaande financiële kader moet worden opgevangen. De EU mag, zoals bekend, geen begrotingstekort hebben en de ruimte voor de kosten van de uitbreiding moet derhalve gevonden worden in de meeropbrengst van economische groei plus zuinigheid.

Twee pijlers van de Europese uitgaven, de landbouw en de structuurfondsen, zijn aan drastische herziening toe, omdat bij ongewijzigd beleid de kosten van uitbreiding onbeheersbaar worden. Maar iedere aanpassing roept haar eigen verzet op, van landen, regio's of beroepsgroepen. De EU is altijd een collectieve verdelingsmachine geweest.

DE EUROPESE UNIE staat nu voor twee geweldige uitdagingen: de voltooiing van de monetaire unie en de uitbreiding met nieuwe lidstaten. De EMU zal leiden tot een muntblok, Agenda 2000 markeert stilzwijgend het einde van de gedachte dat Europa afstevent op een federatief-politieke eenheid. De Unie van de 21ste eeuw met meer dan 20 lidstaten wordt een verbond van geïntegreerde staten, een economische ruimte met een gemeenschappelijk beleid. In deze vaststelling liggen de beperkingen, maar ook de voordelen van de uitbreiding besloten.