NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

H.J.A. HOFLAND
Het zou wel opmerkelijk zijn geweest als de veroordeling van Dusko Tadic in Den Haag en de arrestatie van, eindelijk, een belangrijker verdachte in Bosnië niet met enig geweld door hun vrienden was beantwoord. Tot dusver is er één 'autobom' ontploft - wapen van geniepig terrorisme - en verder is het bij dreigementen gebleven. ,,Somalië is kinderspel bij wat u hier te wachten staat'', enz. Om de prijs van zijn arrestatie op te drijven heeft Karadzic zijn lijfwacht versterkt. Waar is de tijd gebleven dat hij met de Derde Wereldoorlog dreigde?

Er kan nog wel meer geweldpleging volgen. Het is van terroristisch standpunt bezien de moeite waard een kans te wagen, want het blijft onzeker hoe het opperbevel van de NAVO ter plaatse en nu vooral de Amerikanen en Britten zullen reageren. Zal SFOR zich in de rol van gijzelaar laten dringen, zoals destijds de troepen van de VN , of zich verder bevestigen als werkelijke stabiliseringskracht die dus ook het recht handhaaft en dus ook verdachten blijft arresteren? In het eerste geval groeit het risico dat de hele vredesoperatie, van eind augustus 1995, via Dayton tot nu toe vergeefs zal zijn geweest; in het tweede geval is er geen zekerheid maar in ieder geval een groter kans dat Bosnië op den duur een normaal land kan worden.

Vergeleken met twee jaar geleden is de vastberadenheid van de 'internationale gemeenschap' tot in het onwaarschijnlijke toegenomen. De herkozen Clinton is besluitvaardiger, zijn chef van de stafchefs, generaal Shalikashvili, spreekt nu stevige taal (hij heeft weleens anders laten horen) en de Britten van premier Blair en generaal Wesley Clark zijn Washingtons trouwe bondgenoten. Carl Bildt, die de hoogste burgerlijke autoriteit in Bosnië is geweest, en Richard Holbrooke van het Dayton-akkoord, hebben in artikelen laten weten de actie tegen oorlogsmisdadigers een uitstekend nieuw begin te vinden. Dit is de kans om de hoofdmannen ook te pakken, is de strekking van hun betoog. Voorzover de 'internationale gemeenschap' een mening heeft, is die radicaal herzien. Plotseling ook begint het Tribunaal in Den Haag het gezag te krijgen dat het van de oprichting af verdient.

Maar zelfs als het nog altijd bijna ongelofelijke zou gebeuren, en de voornaamste verdachten raakten achter Haagse tralies, dan was daarmee voor de NAVO , de SFOR en de 'internationale gemeenschap' de kern van het Bosnische vraagstuk niet opgelost. De kern ligt in de dubbelzinnigheid van de grote buitenlandse strijdmacht. Die mag en kan zich niet als bezetter gedragen maar is daartoe toch gedwongen, als volgens de regels van het internationaal recht moet worden opgetreden tegen plaatselijke leiders die ten eerste allang in de gevangenis hadden moeten zitten, en ten tweede nog in vrijheid de overeenkomst saboteren waaraan de voorlopige vrede te danken is. Een vergelijking met het Duitsland van de eerste jaren na de oorlog demonstreert het Bosnisch dilemma. Arrestatie en berechting van de nazitop ging gepaard met de denazificatie van het ambtelijk apparaat en er werd een project tot 'heropvoeding' van het hele Duitse volk op touw gezet. Dit was mogelijk doordat het land was bezet, en niet 'het Duitsland van de nazi's' maar het hele Duitse volk als de verslagen doodsvijand werd beschouwd. Tot nader order was het de troepen van de overwinnaars bijvoorbeeld verboden, zich met de Duitse burgerij te 'verbroederen': don't fraternize.

Intussen heerste ook onder Duitsers die niets met de nazi's te maken hadden gehad nog wel een nationalisme, een vorm van vaderlandsliefde ondanks alles, waardoor de lessen van de bezetters als arrogantie werden beschouwd. In 1951 verscheen Der Fragebogen van Ernst von Salomon, zijn bijna 700 pagina's dikke antwoord op de vragen van het denazificatieformulier. Salomon was in de verste verte geen nazi, maar wel iemand met een verleden van extreem nationalisme en bovendien een groot talent als schrijver. In zijn boek wordt de arrogantie (dat was het onbedoeld ook) van de heropvoeding met de ironie van de uitvoerigste ernst beantwoord. Der Fragebogen is in West-Duitsland de eerste naoorlogse bestseller geworden.

De NAVO in Bosnië, SFOR , is geen bezettende macht maar een vredebewarende. De troepen kunnen deze laatste functie alleen vervullen door zich van tijd tot tijd te gedragen op een manier die een bezetter eigen is. In die gevallen zal SFOR als bezetter worden ervaren, ook door degenen die niets met Karadzic en Mladic c.s. op hebben. Het is voor SFOR , de NAVO en de 'internationale gemeenschap' dus zaak de Bosnische bevolking duidelijk te maken dat het bewaren van de vrede wel gevolgen heeft voor degenen die van oorlogsmisdaden worden verdacht, maar dat die niet met het Servische volksdeel worden vereenzelvigd. In Duitsland hebben de geallieerden de eerste tijd na de oorlog hun best gedaan het volk van de misdadigheid der nazi's te overtuigen. Dat was deel van de heropvoeding. Het was ook een bewijs van het geloof in het fatsoen dergenen die niet voor rassenhaat en genocide verantwoordelijk waren geweest. Heropvoeding was in de grond van de zaak een optimistische politiek. Daarvoor zijn andere Duitsers dan de nazi's ontvankelijk gebleken.

De strekking van 'Dayton', de blauwdruk voor een multi-etnische staat, is in deze zin optimistisch. Maar de letter van het akkoord is verre van voldoende. Er hoort een zekere heropvoeding bij: het waarborgen van de vrijheid van de media, het tegengaan van de corruptie en intimidatie waaraan Karadzic en de zijnen hun vrijheid en hun feitelijk ongebroken macht te danken hebben. Karadzic en Mladic zijn nationalist, en worden verantwoordelijk gehouden voor massamoorden. Tussen die twee ligt een afgrond van verschil. Men ziet de leider en de veldheer nog voor zich: triomfantelijk op een heuveltje staand, elkaar lachend de rookwolken van de verwoesting aanwijzend. Nationalisme is niet te bestrijden; dekaradzicisering valt niet te vermijden.