NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Door onze redacteur F. KUITENBROUWER
Moeilijkheid bij het opsporen van gestolen kunstvoorwerpen is de gebrekkige informatie. Vaak ontbreekt iedere documentatie van voorwerpen. Het Object ID, ontworpen door het Getty Institute, moet hier verandering in brengen.

AMSTERDAM, 29 MEI. Sinds de val van de Muur is het aantal diefstallen uit kerken in het Oostblok spectaculair gestegen. In Polen zijn er kunstdieven die zich speciaal toeleggen op de kerkgebouwen, die vaak niet worden bewaakt en dan ook openlijk worden betiteld als 'een zeef'. In Tsjechië steeg het aantal van dit soort diefstallen van een kleine 100 vóór de Wende tot 2.000 in 1993. De opsporing bleek ernstig te worden belemmerd doordat vaak iedere documentatie van de ontvreemde kunstschatten ontbrak. Geschrokken stuurde het Tsjechische ministerie van cultuur een speciaal videoteam op pad om de inventaris van de kerkgebouwen alsnog vast te leggen.

Deze inhaalslag was een van de inspiratiebronnen voor de Getty-stichting in Californië om een simpel en internationaal bruikbaar registratieformulier voor cultureel erfgoed te ontwikkelen. Het kreeg de naam Object ID. Deze week werd er in Amsterdam een internationale conferentie over belegd. Het project wordt gesteund door de UNESCO en de internationale museumorganisatie ICOM. Zij maken zich al geruime tijd zorgen over de explosieve toename van kunstroof, niet alleen van de kerkschatten van het voormalige Oostblok, maar zeker ook van kwetsbare etnografica in Afrika, Latijns Amerika en Azië. Deze drie continenten waren overigens afwezig op de bijeenkomst.

Een speciale stimulans voor het registreren van kunstvoorwerpen vormt het vorig jaar door Nederland ondertekende Unidroit-verdrag over de teruggave van illegaal kunstbezit. Het voorziet in een zorgplicht voor de verwervers van een breed scala aan culturele objecten zich te vergewissen van de herkomst. Dit onderdeel heeft overigens tot felle protesten geleid van verzamelaars en de georganiseerde kunsthandel. Waar kunnen ze met hun vragen terecht?

Er bestaat een variëteit aan nationale en internationale standaarden en richtlijnen voor de registratie van cultureel erfgoed. Zo heeft de ICOM het zogeheten CIDOC-gegevensmodel ontwikkeld en kwam het onlangs met een uitvoerig AFRICOM-handboek. Interpol verspreidt sinds jaar en dag posters met gestolen kunstvoorwerpen. In de particuliere sector bestaat sinds 1991 een in Londen en New York gevestigd Art Loss Register waarin wordt geparticipeerd door de grote veilinghuizen, een aantal gespecialiseerde organisaties uit de kunsthandel en 193 verzekeringsbedrijven. In 1995 werd de Tracer-databank van gestolen kunstvoorwerpen opgezet, een vervolg op het tijdschrift Trace dat in 173 landen wordt verspreid, en het Internationale verbond van handelaren in oude kunst heeft in 1994 een apart register van gestolen antiquiteiten ingesteld.

Het Getty-project beoogt niet daar nog weer een afzonderlijk systeem aan toe te voegen, zegt rapporteur Robin Thornes, een Britse consulent. De bedoeling is slechts dat de verschillende sectoren elementaire gegevens kunnen uitwisselen. Dat is al een hele opgave want de informatiebehoeften en verwachtingen lopen sterk uiteen. De kunsthistorische documentatie van een museum is van weinig nut voor een douanier of politieman. Dat geldt niet alleen voor abstracte schilderijen, die alleen kunnen worden beschreven in termen van vormen en kleuren: een 'Madonna met kind' is voor een opsporingsambtenaar in een niet-christelijk land niet meer dan 'Een vrouw en een baby'.

Het bijzondere van Object ID is dat de nieuwe standaard is gebaseerd op een consensus van zes voorname schakels in de kunststromen over de wereld, van musea en instellingen voor cultuurbehoud tot taxateurs en veilinghuizen. Het Getty-instituut organiseerde onder meer een enqute die een respons van meer dan duizend reacties uit 84 landen opleverde, de grootste in zijn soort tot dusver. Het resultaat is een checklist van elf onderdelen, te beginnen met een foto van het object, die in elk van de zes sectoren door tenminste vijfenzeventig procent van respondenten uit elk van de zes geïnterviewde sectoren werd aanvaard. Daarnaast is er ruimte voor vijf facultatieve onderdelen.

Over zeven andere, toch ook niet onbelangrijke onderdelen zoals de rechtmatige bezitter van het object of de manier waarop het werd verkregen, kon geen consensus worden bereikt. Ook op de Amsterdamse conferentie liepen de emoties af en toe op. Onder het hoofdje 'onderscheidende kenmerken' wordt voorzien in het vermelden van eventuele beschadigingen en restauraties. Onmisbaar voor de taxateur, maar zal een collectioneur er ook blij mee zijn? De douane ziet graag de geschatte waarde opgenomen terwijl de kunsthandel daar weer weinig voor voelt. Het maakt nogal wat verschil of de waarde is vastgesteld met het oog op verzekering dan wel de successierechten. Veel verzekeraars vinden vermelding van een waarde trouwens alleen maar een invitatie voor eindeloze juridische procedures.

Zelfs over een foto van het geregistreerde object lopen de meningen uiteen. De politie en de verzekeraars zijn vierkant vóór, want nog al te vaak heeft de bestolene niet veel meer te bieden dan een 'vaag achtergrondkiekje uit een familie-album'. De musea bleken in de Getty-enqute echter opmerkelijk lauw over het fotograferen van hun bezit; waarschijnlijk omdat ze opzien tegen het werk, zoals een insider in de wandelgangen opperde.

Juist voor de musea wordt de informatiefunctie, al was het alleen wegens het toenemend cultureel toerisme, echter in snel tempo 'een voornaam onderdeel van hun produktie', zegt Thornes in zijn rapport. Hij wijst daarin op de mogelijkheden die de elektronische snelweg biedt voor de opsporing van vermiste kunstvoorwerpen met behulp van de Object ID-formule. Het mooie is echter dat deze ook buiten de elektronica kan worden toegepast door een stel werkstudenten met een stapel systeemkaarten de regio in te sturen. Op de snelweg of niet, Object ID moet eerst nog wel in praktijk worden gebracht. Verschillende organisaties van taxateurs en veilinghouders verklaarden zich op de conferentie bereid het handzame formulier warm bij hun leden te zullen aanbevelen. Maar verzekeraars verklaarden dat het er voorlopig niet in zit dat zij Object ID in hun premievoorwaarden voorschrijven; daarvoor is de concurrentie op deze markt te groot. Ook tussen politiediensten kunnen er allerlei rivaliteiten opspelen. In België liep zelfs de opsporing van vermiste kinderen daarop stuk (zie de zaak-Dutroux). Zoiets geeft ook te denken over vermiste kunstvoorwerpen.

Toch werden er op de conferentie ook twee internationale pilot- projects bekend gemaakt. In het najaar gaan het Leidse Museum voor Volkenkunde en het Tropeninstituut Object ID helpen invoeren bij counterparts in Vietnam en Mali.

Niet met deze kolombreedte Bij opsporing van ontvreemde kunstvoorwerpen kunnen allerlei rivaliteiten tussen politiediensten opspelen. In België liep zelfs de opsporing van vermiste kinderen daarop stuk.