NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S e l e c t i e

DOOR HENK VAN GELDER
Mary Dresselhuys speelde haar glansrol in het toneelstuk Harold & Maude in 1982 met Huub Stapel als haar jeugdige tegenspeler en in 1990 met Dirk Zeelenberg. Van de eerste versie is destijds een reguliere theaterregistratie op de televisie uitgezonden, en van de tweede heeft Jan Keja anderhalf jaar geleden een tv-verfilming gemaakt die vanavond wordt uitgezonden door de NCRV, een paar dagen na de negentigste verjaardag van de hoofdrolspeelster.

Harold & Maude, een stuk van de Amerikaanse toneelschrijver Collin Higgins, is trouwens al eerder verfilmd - in 1982, met Ruth Gordon als de oude dame die een onhandelbare jongen met een morbide inslag zodanig weet te betoveren dat ze zijn eerste grote liefde wordt. Maar na de theatervoorstellingen en na deze nieuwe tv-versie kan ik me nauwelijks meer voorstellen dat ooit iemand anders dan Mary Dresselhuys de rol van Maude heeft gespeeld. Zoals zij de dagen met de jonge Harold doorbrengt, al een eindweegs losgezongen van de doordeweekse dingen des levens, zo gaaf en zo transparant en tegelijk zo doortastend als zij vindt dat er iets moet worden gedaan, alleen zó moet zij de schrijver voor ogen hebben gestaan.

In de rol van Harold kijkt Dirk Zeelenberg zijn ogen op haar uit, eerst nog ongelovig als hij nog niet meer dan een leuke toverkol in haar vermoedt, en gaandeweg steeds meer verrukt. De scènes tussen die twee vormen de kern van het stuk. Daaromheen dwarrelen nog diverse bijrollen (bijna allemaal goed bezet, trouwens) en vooral ook de moeder van Harold, die in de gedaante van Beppie Melissen een verzenuwde mevroj is geworden in een interieur van Jan des Bouvrie en in pakjes van Edgar Vos. Dat die andere scènes soms wat omslachtig en ook wat opgelegd koddig zijn, heeft Keja in zijn bewerking niet helemaal kunnen verhelpen - Harold & Maude is en blijft nu eenmaal een praatstuk voor een mooie toneelavond. Maar al die druktemakerij vormt wel een effectief contrast met de verstilde sfeer van sterfelijkheid die Maude oproept.

Zonder ook maar één moment met haar leeftijd te koketteren - een onhebbelijkheid waarop ik haar trouwens ook in andere rollen nooit heb kunnen betrappen - demonstreert Mary Dresselhuys haar fabelachtige techniek in de kleinste details. Zo kan ze halverwege een zin een pauze nemen en vervolgens, door het laatste woord te herhalen, de rest van de zin een heel nieuwe kant opsturen. Eén keer hoorde ik Dirk Zeelenberg hetzelfde doen; ook als acteur heeft hij zich kennelijk aan haar gespiegeld. Door zijn ogen kijken we naar haar, en de camera kijkt aandachtig mee. Dat hij Maude zijn liefde verklaart, is volstrekt begrijpelijk. En mede daardoor is deze Harold & Maude een liefdesverklaring aan Mary Dresselhuys geworden.

Harold & Maude. Zaterdag, Ned.1, 20.32-22.12u.

R A D I O   V O O R A F :

DOOR KESTER FRERIKS
Arno Grunberg moet met ongelooflijk, bijna satanisch plezier zijn hoorspel Als er geen gasten zijn leven we heel sober hebben geschreven. Ja, zo praten mensen in Amsterdam en eigenlijk overal in Nederland die boven op elkaars lip leven, die een afgrijselijke hond hebben met een nog erger baas - een baas bovendien die aan zijn 'onderlijf verlamd' is, zodat zijn kwebbelzieke echtgenote het moet stellen met slechts één dochter in plaats van de vijf kinderen die ze zich wenste.

Zo is hij, meneer Neerling, de verbitterde chagrijn met artistieke pretenties die in al zijn onvermogen keer op keer losbarst tegen zijn hond: 'Flippo, ga dood liggen! Lig dood!' Mevrouw heeft een morbide belangstelling voor alles wat dood, ziek, aan verval en bederf onderhevig is. Brandpunt van hun belangstelling is de jonge vrouw Marlene, hun benedenbuurvrouw in een wijk als Oud-West of Slotervaart. Marlene is jarig en de bovenburen komen haar met hun afgrijselijk-treiterende bezoek vereren.

Deze arme Marlene heeft van de straat een nauwelijks te benoemen zwerveling opgepikt; een man die fysiek een baby is. Hij heeft een spraakgebrek, kan zijn eten niet inhouden, kan zijn spijsvertering niet beheersen, en, natuurlijk, op een gegeven moment spuugt hij de boel onder. Marlene noemt hem, aandoenlijk, 'marmotje'. Ze leeft met hem in een fictieve wereld van toewijding en verzorging. Die hulpeloze man is haar geluk en toeverlaat; zonder hem kan ze niet leven want zonder hem kan ze haar bijna verstikkende vorm van zorgzaamheid niet kwijt.

Als er geen gasten zijn leven we heel sober is een spannend en aangrijpend hoorspel. Elke zin ademt een zo herkenbare, Nederlands-beklemmende sfeer. Dit is naturalisme pur sang. Herman Heijermans en Frans Coenen zijn Grunbergs onmiskenbare antecedenten, en tegelijk is dit toneelstuk-voor-de-radio volkomen authentiek. De schrijver heeft de juiste houding aangenomen, die een schrijver moet hebben: hard voor zijn personages, boven hen staand, en tegelijk vol compassie en begrip. Maar dat laatste verhindert niet dat er een wet telt, en dat is die van het verhaal. Dat er verschrikkelijke dingen gebeuren en dat het hele verjaardagsbezoek voor Marlene in een hel eindigt, is niet verwonderlijk. En toch, gezien de eenmaal ingezette verhaallijn, noodzakelijk.

Die verhaallijn verraden heeft geen zin en zou jammer zijn. In de regie van Tom de Ket acteren er vier personages plus een hond feilloos. Betty Schuurman als de bovenbuurvrouw, een EHBO-heilsverpleegster met sadistische trekjes, is onvergetelijk. Haar stem is koud, ijzig, temend, jennend. En dat alles onder het mom van burenliefde, jaja. Haar man, George van Houts, dondert zijn verbitterdheid met groot genoegen door de telefoon. Carola Alons is heel roerend, teder, sneu ook als Marlene, niet opgewassen tegen dit geweld. Het gebeurt niet vaak dat ik naar een stuk luister in woorden, en dat ik elke scène haarscherp en zuiver voor me zie. Wat een verdienste. Ik werd er, ondanks alle ellende, bijna opgetogen van. Omdat hier iets wordt gemaakt dat heel goed is.

Als er geen gasten zijn leven we heel sober. Zondag, Radio 4, 18.00-19.00u.