Dossier Referendum

Nieuws

Voorgeschiedenis
en de belangrijkste punten

Achtergrond

Tijdsbalk

Door onze politieke redactie
DEN HAAG, 18 MEI. In de VVD wordt ernstig rekening gehouden met de val van het tweede kabinet-Kok, vanavond of vannacht, nu een aantal VVD-senatoren blijft weigeren te stemmen voor een correctief wetgevingsreferendum.

VVD-leider Dijkstal voerde vanmorgen spoedoverleg met de fractievoorzitter van de VVD in de senaat, Ginjaar. De vijf bezwaarde VVD-senatoren, wier stem nodig is om het wetsvoorstel aan een vereiste tweederde meerderheid te helpen, bleven gisteravond na intern fractie- overleg bij hun afwijzende standpunt. Uit de kring van deze senatoren was vanmorgen te vernemen dat zij "niet wensen te buigen voor het machtswoord van het kabinet". Senator Wiegel zei gisteren voor het fractieberaad al "nooit voor dreigementen te zwichten" en tegenstander Heijne Makkreel noemde een eventueel machtswoord van de premier Kok bij voorbaat "onverstandig".

VVD-leider Dijkstal ging er vanmorgen nog vanuit dat het niet tot de val van het kabinet zou hoeven komen, maar was daar aan het begin van de middag absoluut nog niet zeker van. Hij wacht met het uitoefenen van rechtstreekse druk op de dwarsliggende senatoren totdat minister Peper de Eerste Kamer vanmiddag op alle gestelde vragen antwoord heeft gegeven. Pas dan is duidelijk in hoeverre de regering nog concessies doet aan de VVD. Leiders van de paarse fracties in de Tweede Kamer hebben onderling afspraken gemaakt over de wijze waarop zij een dreigende crisis hopen af te wenden. PvdA-fractieleider Melkert bleef vanmorgen herhalen dat de coalitiegenoten "het hoofd koel moeten houden".

De behandeling van de grondwetswijziging die invoering van het referendum mogelijk moet maken, begon vanmorgen in de Eerste Kamer met een reeks uitvoerige verhandelingen van fractiewoordvoerders over de inhoud van het voorstel. Politiek geladen uitspraken worden pas vanavond verwacht, nadat minister Peper (Binnenlandse Zaken) eerst in de tweede helft van de middag de senaat heeft geantwoord.

In kabinetskringen werd er vanmorgen rekening mee gehouden dat premier Kok uiteindelijk het machtswoord zal moeten spreken, zonder dat duidelijk was of daarmee de val van het kabinet kan worden afgewend. "Het is nog lang geen gelopen race", zo werd gezegd. D66-leider De Graaf kondigde eind vorige week al aan dat D66 uit het kabinet stapt als het referendum-voorstel door tegenstemmen van VVD-senatoren zal worden verworpen.

VVD-senator Wiegel somde aan het begin van de middag de bezwaren tegen het referendum op. Hij sprak van "majeure punten" en "klemmende vragen" die leven in zijn fractie zonder een eindoordeel te geven. Hij onderstreepte nog eens dat, naast de voorstanders in zijn fractie, er VVD-fractieleden zijn die het referendum zien als een "aantasting" van de vertegenwoordigende democratie.

CDA-senator Van Dijk noemde het referendumvoorstel vanmorgen "dubbelhartig", omdat het burgers in de praktijk niet méér invloed op het overheidsbeleid geeft, terwijl het wel die indruk wekt. Het CDA meent bovendien dat het kabinet het parlement heeft misleid. Dit komt volgens het CDA doordat het kabinet onduidelijke uitspraken doet over het vereiste percentage kiesgerechtigden dat nodig is om burgers via een referendum een uitspraak te laten doen.

Geen oproep van D66 aan VVD

Overigens stemt het CDA op principiële gronden tegen invoering van een referendum.

D66-woordvoerder Hessing zei te verwachten dat drempels voor het afdwingen van referenda op termijn kunnen worden verlaagd, zoals dat begin deze eeuw is gebeurd bij de invoering van het algemeen kiesrecht. Hij onthield zich van een rechtstreekse oproep aan de VVD-senatoren het voorstel te steunen. PvdA-senator Jurgens noemde invoering van het referendum "een bescheiden begin van staatskundige vernieuwing en de rest van het achterstallig onderhoud moet nog komen". Jurgens meent dat het kabinet haast moet maken met meer initiatieven voor staatkundige vernieuwing. Met name zei hij te willen weten hoe het kabinet een in het regeerakkoord aangekondigd burgemeestersreferendum vorm wil geven. Hij verwees daarbij naar de lage opkomst bij de afgelopen Statenverkiezingen, die als een uiting van "Politikverdrossenheit", een halt moet worden toegeroepen.

Senator Bierman, wiens stem niet kan worden gemist om het referendum aan een tweederde meerderheid te helpen, zei voor aanvang van het debat dat hij nog steeds neigt naar tegen stemmen. Een gesprek met D66-leider De Graaf, vanmorgen, had hem "nog niet over de streep kunnen trekken", zei Bierman. Hij zei te verwachten dat minister Peper in het debat duidelijke toezeggingen doet over het beëindigen van gemeentelijke herindelingen.

Volgens Bierman zijn de hoge drempels voor het afdwingen van een referenda in kleinere gemeenten wel te nemen, omdat daar de vereiste aantallen handtekeningen relatief eenvoudig te verzamelen zouden zijn.

Senator Batenburg, die eveneens een doorslaggevende stem kan uitbrengen, kondigde aan het begin van de middag aan dat hij tegen het referendum zal stemmen. "De drempels zijn dermate hoog dat op een redelijke kans van slagen niet kan worden gerekend", aldus de oprichter van de eens succesvolle ouderenpartij Algemeen Ouderenverbond.

Senator Batenburg meent dat D66 "ondemocratisch bezig is" door te dreigen met kabinetscrisis.