Dossier Referendum

Nieuws

Voorgeschiedenis
en de belangrijkste punten

Achtergrond

Tijdsbalk

Aan weerszijden van het Binnenhof kan morgen het voortbestaan van het tweede paarse kabinet op het spel worden gezet. De spanning loopt op in Den Haag.

Door onze redacteuren GIJSBERT VAN ES
en KEES VAN DER MALEN

DEN HAAG, 17 MEI. Er zijn ernstige politieke meningsverschillen. Er zijn stevige emoties. En er zijn gekwetste ego's. Samen bedreigen ze het voortbestaan van het kabinet. Nog niet eerder verkeerde de tweede paarse coalitie zo in de problemen en nog niet eerder was de uitkomst zo onvoorspelbaar.

Op de agenda staan twee ongelijksoortige onderwerpen: een correctief referendum en een parlementaire enquête. Behalve voor verschil van mening zorgen ze voor uiteenlopende sentimenten. Het is voor alle drie coalitiepartijen een uiterste oefening in crisisbeheersing.

Het gebeurt niet vaak dat de Tweede Kamer en de Eerste Kamer tegelijkertijd voor politieke spanning zorgen. Morgen is zo'n dag. De Eerste Kamer begint 's morgens aan de behandeling van een grondwetswijziging voor invoering van een correctief wetgevingsreferendum. De Tweede Kamer opent enkele uren later een drie dagen durend debat met de enquêtecommissie over het Bijlmerrapport. In laatste instantie gaat het deze en komende week om slechts enkele vragen, die in elkaars verlengde liggen. Overleeft het kabinet de behandeling in de senaat van het referendum? Zo ja, overleeft minister Borst dan vervolgens het Bijlmerrapport? Zo nee, zal zij dan minister Jorritsma en eventueel het hele kabinet alsnog in haar val meeslepen?

Maar er is meer. De afwikkeling van het correctief referendum en de parlementaire enquête zijn even zo goed bepalend voor de verhoudingen binnen en tussen de drie paarse coalitiefracties. Alledrie hebben ze sinds vorig jaar augustus een nieuwe (politiek) leider. Hun nog prille leiderschap wordt de komende dagen zwaar op de proef gesteld. En, zoals bij het kabinet, valt er ook bij de coalitiefracties een heldere volgorde in de loop der dingen te onderscheiden. Eerst is VVD-leider Dijkstal aan de beurt, vervolgens D66-voorman De Graaf en als laatste PvdA-fractieleider Melkert.

Van Dijkstal wordt verwacht dat hij vijf VVD-senatoren weet te disciplineren tot het steunen van het correctief referendum. Geen van hun stemmen kan worden gemist om de benodigde grondwetswijziging voor invoering van het referendum te helpen aan een tweederde meerderheid. Formeel gezien zijn Dijkstals mogelijkheden beperkt. Als fractieleider in de Tweede Kamer heeft hij weinig directe zeggenschap over de handel en wandel van senatoren.