Dossier Referendum

Nieuws

Voorgeschiedenis
en de belangrijkste punten

Achtergrond

Tijdsbalk

DE INVOERING van het referendum blijft maar als een don kere wolk over de paarse coalitie hangen. Al bij de kabinetsformatie van 1994, toen het eerste kabinet van PvdA, VVD en D66 in de maak was, werd dit punt door de laatste partij zwaar bevochten. D66 kon het onderwerp hoog opspelen, omdat de Democraten getalsmatig nodig waren voor een paarse meerderheidscoalitie.

Bij de formatie van 1998 moest het inmiddels bijna gehalveerde D66 er tijdens de onderhandelingen opnieuw stevig over onderhandelen. En weer werd het voor D66 zo identiteitsgevoelige punt in het regeerakkoord opgenomen. Het betreffende grondwetsvoorstel werd echter in de laatste fase van de parlementaire behandeling, in mei 1999, door toedoen van VVD-senator Wiegel ge torpedeerd. De breuk in het kabinet die hieruit voortvloeide, kon enkele weken later worden gelijmd, nadat de coalitiepartijen opnieuw afspraken over het referendum hadden gemaakt.

Het is dus eigenlijk geheel in lijn met de roerige voorgeschiedenis van het onderwerp, dat het debat in de Tweede Kamer van deze week over het referendumvoorstel uit het lijmakkoord ook weer met de nodige politieke spanning gepaard ging. Dit keer stonden PvdA en D66 lijnrecht tegenover de VVD waar het ging om de vraag of de bepalingen uit de wet ook zouden moeten gelden voor het lokale niveau. In de praktijk zou dit voor gemeenten die het referendum nu al kennen een aanscherping van de criteria betekenen.

TYPEREND VOOR de inmiddels gegroeide politieke cultuur in Den Haag is dat afgelopen dinsdag de verbazing in de Tweede Kamer bij de oppositie vooral ontstond over de mededeling uit het kamp van de regeringsfracties dat men onderling nog verdeeld was. Anders gezegd: dat het overleg in de achterkamer nog niet tot een compromisvoorstel had geleid. De oppositie concludeerde hieruit dat een 'schijndebat' werd gevoerd. Maar nu was de schijn juist veel minder dan in andere gevallen, waar de coalitie alle majeure zaken wel al van tevoren onder elkaar heeft 'afgestemd'.

Overigens was de verdeeldheid van korte duur. De regeringspartijen presenteerden gisteravond alsnog een akkoord over de doorwerking van de referendumregels naar gemeenten. Het komt er op neer dat de bestaande regelingen in gemeenten vooralsnog intact blijven in afwachting van de al toegezegde definitieve grondwetsregeling. Kortom, de meest voor de hand liggende oplossing. De enige vraag is waarom al die ophef nodig was. Het heeft allereerst te maken met de terechte weerzin die de VVD heeft tegen het referenduminstrument als zodanig. De partij heeft zich er contractueel aan verplicht, maar daar is ook alles mee gezegd. Waar de VVD mogelijkheden ziet om het voorstel uit te kleden, zal zij dit ook doen. Maar de moeizame besprekingen tussen PvdA, VVD en D66 illustreerden vooral nog eens het heersende, koele klimaat in de coalitie. Regeren gaat 'van au' zei toenmalig premier en PvdA-leider Den Uyl. Op weg naar de verkiezingen zullen de coalitiepartijen merken dat samenwerken ook steeds meer 'van au' gaat.