Marc Chavannes
Sporen van Van Gogh in Frankrijk. Onze correspondent ging ernaar op zoek.

De Auberge Ravoux, Auvers-sur-Oise, in 1890

VINCENT VAN GOGH is een van de bekendste Franse schilders, in Frankrijk. Dit is het land waar hij werkte, in het Musée d'Orsay hangen een paar van zijn beroemdste schilderijen uit Arles en Auvers, hier leeft de strijd om de echtheid van de aan hem toegeschreven doeken. Maar wie hem in Frankrijk zoekt, vindt alleen de sporen van de laatste zeventig dagen van zijn leven.

Jaren geleden reed ik één keer per week op een mobylette over de stoffige Romeinse weg van Salon-de-Provence naar Arles. Alles was Van Gogh. Kilometer na kilometer hitte, rossige aarde, eindeloze rijen cipressen langs de weg. De warmte was zo intens dat het windje van de brommersnelheid eerder extra hitte bracht dan verkoeling.

Zo moet Van Gogh de Provence, waar hij 27 maanden zou werken, hebben gezien. Afgezien van het verkeer, dat hij vastlegde met De diligence naar Tarascon. Zeker in de zomer, wanneer de warme, droge wind soms op je trommelvliezen beukt, voelde hij zich als noorderling ver in het zuiden. In zijn brieven vertelt Van Gogh hoe hij de mistral, de knalblauwe lucht en de warmte wilde vangen. De Maaier (Rijksmuseum Kröller-Müller) legt de `extreme hitte' vast en is een poging `de duivelse kwestie van het geel' op te lossen.

Het landschap rondom Arles ruikt nog steeds naar tijm, rozemarijn, bij vlagen naar lavendel, al doen de uitlaatgassen hun uniformerende werk. Bij mooi weer brandt de zon ook nu alle kleurnuances weg. In het stadje lijken de daken roder, de huizen geler en de mensen zuidelijker dan ze zijn. Zonder Van Gogh was het Arles van 1888 nauwelijks bekend, maar het Rhône-stadje is er niet mee bezig.

Café Van Gogh bij het station in Arles heeft van de schilder alleen de naam geleend. Hotel Carrel aan de Rue de la Cavalerie, waar hij na aankomst in februari 1888 logeerde, bestaat niet meer. Ook het door hem vereeuwigde gele huis aan de Place Lamartine, waar hij later een deel van huurde, is in de Tweede Wereldoorlog verdwenen. Op de plaats van Van Goghs Nachtcafé is een supermarkt gekomen. Het winstpunt is dat het café, waar Van Gogh het `nachtelijk terras' met die eclatante sterrenhemel schilderde, is heropend.

Arles trekt meer kunstkijkers met zijn jaarlijkse `Rencontres Internationales de la Photographie' (dit jaar 7-12 juli) dan met de Nederlander die er vijftien maanden als een bezetene schilderde. De plaatselijke erkenning van Van Goghs belang kwam laat en is vrij onbeholpen: in 1974 werd het zestiende-eeuwse Hôtel-Dieu-ziekenhuis, waar hij opgenomen was geweest, heropend als Espace Van Gogh, een vaag kunstcentrum en mediatheek. Er is meer te zien op de georganiseerde stadswandeling en in de Fondation Van Gogh Arles, met werken, geïnspireerd op Van Gogh, en gemaakt en soms afgestaan door latere collega's als Bacon, Hockney, Liechtenstein, Appel en César.

Nuttiger is het bescheiden Centre d'Art Présence Van Gogh in Saint-Rémy-de-Provence, waar de schilder zich in mei 1889 vrijwillig in het gesticht liet opnemen. De inrichting, waar Van Gogh zijn kamer, uitzicht en omgeving uitvoerig schilderde, is nu een vrouwenkliniek en niet toegankelijk. In de tuin staan nog steeds irissen.

Het blijft allemaal behelpen. Van Gogh is in het zuiden hoogstens zwervend terug te vinden. Hij maakte in Arles en omgeving meer dan tweehonderd schilderijen en honderd tekeningen. Er is veel lelijks bijgebouwd. Veel akkers zijn onherkenbaar veranderd. Alleen het licht en het klimaat bleven. Hij schreef dat de warmte hem eerst goed deed na zijn bijna-vlucht uit Parijs. Later zou de mistral hem wegjagen. Auvers-sur-Oise, twintig kilometer ten noord-westen van Parijs, werd zijn laatste bestemming. Hij maakte er zeventig schilderijen in evenveel dagen.

Auvers is een niet al te mooie voorstadsautorit van Parijs verwijderd. Per trein kan het ook, van St. Lazare, nauwelijks handiger, maar de beloning is groot. Het dorp is verrassend ongeschonden. Sinds de heropening, ruim vijf jaar geleden, van de Auberge Ravoux, waar Van Gogh zijn laatste kamertje huurde, heeft iedere liefhebber een doel. Het bovenkamertje, waar Vincent nog aan zijn bed zat na het fatale schot, is te bezichtigen met uitleg. Beneden is zeer getrouw de eet- en drinkruimte herschapen en weer in bedrijf genomen. Zelfs de glazen zijn van de Absynthe-drinkers gekopieerd. De lunch is er geïnspireerd op Van Goghs tijd.

Auvers heeft meer herkenningspunten. Het huis van dokter Gachet en de tuin van Daubigny zijn er nog. En het dankzij Van Gogh wereldberoemde kerkje staat er, met een keurige reproductie van het schilderij ernaast. Even de heuvel op tussen de zo vertrouwde akkers is de begraafplaats, waar Vincent en Theo broederlijk naast elkaar liggen, met wat klimop uit de tuin van de dokter. Wie geluk heeft kan ontroerd raken voordat de volgende autobus wordt geleegd.

Maison de Van Gogh Auberge Ravoux, 52 Rue du Général de Gaulle, huis open alle dagen behalve maandag, 10-18 uur; auberge alle dagen 12-15.30 uur en 19.30-23.00 uur, zondag- en maandagavond dicht; reserveren restaurant + bezoek 01 30 36 60 60.

NRC Webpagina's
24 JUNI 1999