NIEUWS | TEGENSPRAAK | SUPPLEMENT | AGENDA | ARCHIEF | ADVERTENTIES | SERVICE

Overzicht eerdere afleveringen  GENETISCHE MANIPULATIE  GOED OF SLECHT  VERENIGDE STATEN  GROOT-BRITTANNIË  SUPERMARKT  MEDICIJNEN  TECHNIEK  WETTEN EN REGELS  INLICHTINGEN  ETIKETTEN  VOEDINGSMIDDELEN  DIERPROEVEN  GESCHIEDENIS  LINKS

Voedingsmiddelen De lijst van voedingsmiddelen en landbouwproducten waarbij genetische manipulatie kan zijn toegepast, groeit gestaag. Een overzicht. Brood, koekjes, taarten Sinds 1995 gebruiken bakkers en broodfabrieken steeds meer enzymen, afkomstig uit transgene micro-organismen. Dat wil zeggen dat de biotechnologen in de bacteriën of schimmels die de enzymen aanmaken, genen van een ander micro-organisme hebben gebracht en/of aan de eigen genen iets hebben veranderd. Het gebruik van enzymen die koolhydraten, vetten of eiwitten afbreken, is niet nieuw. Bakkers voegen zulke enzymen al jaren aan het deeg toe om brood en koek een betere smaak, een luchtiger structuur of meer volume te geven. Maar tot voor kort haalden de enzymfabrikanten deze enzymen alleen uit 'klassiek' veredelde schimmels en bacteriën. De gemanipuleerde micro-organismen produceren echter meer enzym en leveren preciezer de enzymen die de enzymfabrikant wil hebben. De nieuwe enzymen, waarvan er zo'n tien in de handel zijn, hebben de bakkerijproducten niet veranderd. De chemische structuur ervan is dezelfde als van de 'ouderwets' verkregen enzymen. Alleen in wasmiddelen zijn de nieuwe vetafbrekende en eiwitsplitsende enzymen chemisch anders dan de klassiek verkregen enzymen. De enzymen, die slechts in kleine hoeveelheden aan het deeg worden toegevoegd, zijn niet meer actief in het brood. Sappen, sauzen, drank De drankfabrikanten gebruiken de laatste drie jaar steeds vaker enzymen die afkomstig zijn van gemanipuleerde schimmels of bacteriën. Daarvan zijn er ongeveer vijftien in de handel. Zo worden vruchtensappen helder gemaakt met enzymen die de harde wanden van de vruchtencellen afbreken. In limonade kan zoetstof zitten, die afkomstig is van zetmeel dat met een enzym uit een gemodificeerde bacterie is veranderd. Bij de productie van buitenlands bier worden enzymen gebruikt om geurstoffen af te breken. De Nederlandse bierfabrikanten gebruiken, voorzover bekend, alleen enzymen uit traditioneel veredelde micro-organismen. Kaas Verschillende Europese zuivelfabrikanten maken kaas met het enzym chymosine uit gemodificeerde bacteriën. Dit gebeurt om de kaas te laten rijpen. Deze bacteriën hebben een gen uit runderen gekregen, dat betrokken is bij de aanmaak van chymosine. De Nederlandse kaasfabrikanten blijven voorlopig chymosine gebruiken die is verkregen op de traditionele manier: ze halen het kalverenzym uit de maag van dode kalveren. Chocolade, snoep, pudding, soep, chips, pizza's, frituurvet, margarine enz. Sinds vorig jaar kan in vele producten eiwit, vet of lecithine zitten, afkomstig van de befaamde soja van het Amerikaanse bedrijf Monsanto. In 1996 heeft de EU de Europese verwerkers toestemming gegeven voedselingrediënten uit deze nieuwe soja te betrekken. De soja heeft een gen gekregen van een bodembacterie, waardoor hij niet doodgaat van het onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat. Voor boeren biedt de nieuwe soja het voordeel dat ze minder vaak onkruidbestrijdingsmiddelen hoeven te spuiten, wat hun tijd en geld spaart. Mayonaise, pindakaas, blikgroenten, jam, kauwgum enz Sinds vorig jaar kan in vele voedingsmiddelen zetmeel, siroop, dextrose, vezel of kiemolie zitten, afkomstig van maïs van het Zwiters bedrijf Novartis. De maïs heeft zowel een bacteriegen gekregen dat hem minder gevoelig maakt voor bepaalde schadelijke insecten, als een bacteriegen waardoor hij niet doodgaat van het onkruidbestrijdingsmiddel glufosinaat. Ook deze maïs biedt boeren het voordeel dat ze minder vaak gewasbeschermingsmiddelen hoeven te spuiten. Behalve de maïs van Novartis en de soja van Monsanto wordt sinds vorig jaar ook genetisch veranderde koolzaad verwerkt, afkomstig van het Duits/Britse AgrEvo. Deze koolzaad, waaruit olie wordt gehaald, is eveneens bestand tegen onkruidbestrijdingsmiddelen. Te verwachten is dat de grote chemieconcerns over vijf jaar diverse insectenresistente en herbicideresistente maïs- en koolzaadvariëteiten op de markt hebben gebracht. Daarnaast zal er dan een aantal handelsgewassen te koop zijn met een veranderde olie- of zetmeelsamenstelling. In 1996 is in de VS koolzaad op de markt gekomen met dure laureaatolie, die voor cosmeticaproducten en zeep wordt gebruikt. Aardappelen Op de Europese markt mogen sinds 1997 aardappelen worden verbouwd, waarvan de genen zo zijn veranderd dat de knollen in plaats van twee typen zetmeel nog maar één type bevatten: amylopectine. De Nederlandse aardappelverwerker Avebe, die voor veel toepassingen alleen amylopectine wil hebben, is met deze nieuwe aardappel goedkoper uit omdat hij de twee zetmeeltypen niet meer in de fabriek hoeft te scheiden. Deze aardappelen worden niet voor consumptie gebruikt. De modern verkregen amylopectine wordt alleen verwerkt in producten als lijmen, lakken en verven. Voor verwerking in voedsel heeft de EU nog geen toestemming gegeven. Uit een overzicht van bijna 1.000 Europese veldproeven blijkt dat komende jaren legio andere typen aardappelen zijn te verwachten. Zoals aardappelen met een andere koolhydratensamenstelling en aardappelen die minder gevoelig zijn voor aaltjes, virussen, schimmels, bacteriën of insecten. In deze aardappelen zijn genen aangebracht, die afkomstig zijn van micro-organismen of virussen. De Amerikaanse boeren verbouwen al insectenresistente aardappelen. Tomaten, meloenen, bloemkool, aardbeien, sla De Engelse supermarkten verkopen sinds 1994 tomatenpuree van tomaten die, dankzij het uitschakelen van een paar genen, een ander soort vel hebben en daarom beter zijn te verwerken. Beroemd is de langer houdbare Flavr Savr. Deze kwam als eerste gemodificeerd gewas in 1992 op de Amerikaanse markt. Behalve aan langer houdbare en beter te verwerken tomaten, werken biotechnologen ook aan tomaten die minder gevoelig zijn voor schimmels, insecten of virussen. De eerste resistentere tomaten - met genen van micro-organismen of virussen - zijn binnen vijf jaar op de markt te verwachten. Bij de EU ligt een aanvraag van het Nederlandse Bejo-zaden om roodlof op de markt te mogen brengen. Met deze onvruchtbaar gemaakte groente zijn hoog-productieve, hybride zaden te verkrijgen. Verder werken biotechnologen onder meer aan langer houdbare meloenen, virusresistente meloenen, insectenresistente aardbeien, schimmelresistente wortelen en bloemkool die is bestand tegen een bepaald onkruidbestrijdingsmiddel. Amerikaanse wetenschappers meldden onlangs successen met bananen en andere vruchten die medicijnen bevatten zoals antibiotica. Volgens de onderzoekers zouden vruchten en knollen met biomedische eiwitten een alternatief kunnen vormen voor inentingen. Maar dit is nog verre toekomst. Verder heeft de Britse multinational Zeneca een akkoord gesloten met de Japanse brouwerij Kirin om tomaten, aardappelen en bananen te maken met een hoger gehalte aan caretenoïden, de bouwstof van vitamine A. Bloemen In het najaar komt naar verwachting de eerste gemanipuleerde snijbloem op de Europese markt: een blauw-violette trosanjer van het Nederlands/Amerikaanse bedrijf Florigene. Het probeert hetzelfde te doen met rozen en chrysanten, maar dat lukt minder goed. In Australië is de violette anjer al anderhalf jaar verkrijgbaar. Het bedrijf heeft een gen dat is betrokken bij de blauwkleuring in de tuinplant Petunia, overgebracht naar de trosanjer. Florigene werkt ook aan anjers die in plaats van één week ten minste twee weken goed blijven. Hiervoor heeft het bedrijf genen in de anjer geblokkeerd die zijn betrokken bij de aanmaak van het verouderingshormoon ethyleen.

NRC Webpagina's 11 juni 1998

   Bovenkant pagina