Damfenomeen Jannes van der Wal is de geschiedenis ingegaan als rare snijboon. De film Jannes stelt het beeld bij.

Bas Blokker

ZOU HET LEVEN VAN Jannes van der Wal er anders uit hebben gezien als hij niet in de armen was gevallen van Mies Bouwman? Vast en zeker, denkt Rein Hazewinkel, die een film maakte over de vroeggestorven dammer. ,,Dat interview was een keerpunt. Alles kwam tegelijkertijd op Jannes af. Hij was net wereldkampioen geworden in Sao Paulo. Hij had rust nodig om te bedenken wat hij wilde, maar in plaats daarvan stortte iedereen zich op hem.''

Wat was er gebeurd? Mies Bouwman, de gezelligste en minst gevaarlijke ondervrager van de Nederlandse televisie, had de jonge kampioen uitgenodigd voor een praatje. Vertel eens wat over jezelf, had ze gevraagd en toen het antwoord uitbleef, hielp ze: ,,Hoe oud ben je?'' Van der Wal keek naar haar, grijnsde, nam een slok water en zweeg hardnekkig. Bouwman giechelde wat, maar een antwoord heeft ze nooit gekregen.

Dat was 1982 en Nederland had in die tijd nog maar twee tv-netten, en dus bestond de bevolking uit twee categorieën: zij die Jannes van der Wal hadden zien grijnzen, en zij die de volgende ochtend hóórden dat Jannes van der Wal had zitten grijnzen. Hij was op slag een beroemdheid.

Bouke Nielsen, journalist van het Nieuwsblad van het Noorden, schrijft in het boekje Jannes: ,,Jannes (...) was geïmponeerd geweest door al die mensen die in dienst van Bouwman werkten, zo vertelde hij. Hij had redacteuren, gastvrouwen, managers, grimeurs, producers, cameralieden en wat al niet meer gesignaleerd. En toen Mies Bouwman die o zo simpele vraag stelde, spookte door zijn hoofd: 'Is er van die tientallen mensen nou niemand op het idee gekomen om mijn geboortedatum voor haar op te zoeken?'

Van der Wal had zich laten kennen als een volstrekt authentieke persoon, óf als iemand die niet schroomde zichzelf voor gek te zetten. Hilversum zag daar onmiddellijk brood in. Maar, zegt Hazewinkel, Jannes zag er ook brood in. Hij draafde in vele tv- en radioprogramma's op en liet zich strikken voor goochelacts, voor modereportages en playbackshows. Het is nu eenmaal moeilijk om alleen van dammen te leven, zegt oud-wereldkampioen Harm Wiersma in de film Jannes, en zijn hoedanigheid als tv-persoonlijkheid bracht Jannes van der Wal meer op dan die van damkampioen.

Dat betekende wel dat hij moest leren leven met een reputatie als pias, in sommige media werd hij botweg voor gek verklaard. Het hielp ook niet dat hij in 1986, in de trein op weg naar een kampioenschap, in slaap sukkelde en pas wakker werd toen de trein alweer terug was op zijn vertrekpunt.

Hoe verwrongen het beeld was dat de tv van Van der Wal had doorgegeven, blijkt in de film het best als een vriendin vertelt hoe ze met hem meeging naar zijn geboortestreek, in Friesland. Ze merkte dat daar iedereen doodnormaal tegen Jannes deed. Dat niemand begon te giechelen als hij niet binnen twee tellen op een vraag reageerde.

Voor de noorderlingen was Van der Wal een held. Toen de ruige band De Boegies optrad op het Noorderslagfestival van 1990 in Groningen, haalden zij hem de tribune op en zongen hun stadgenoot toe. 'Jannes is een levensgenieter, een dronkaard, een zoenlap, een treinreiziger en hoerenloper. Jannes, echt, daar kan iedereen een voorbeeld aan tippen.'

Hazewinkel (33) was daarbij. Had nog geen idee dat hij ooit films zou gaan maken, laat staan dat hij stond te kijken naar het onderwerp van zijn eerste documentaire. Hij zag alleen een oprecht eerbetoon aan een van de koningen van Groningen.

Van der Wal, die in 1996 aan leukemie overleed, had zijn bizarre eigenaardigheden, daar kunnen zijn vrienden en zijn oudere broer Harke in de film met smaak over vertellen. Maar in Jannes rekent Hazewinkel krachtig af met het idee dat Van der Wal een onnozele hals was. ,,Het is een soort John-Lennonverhaal: Jannes was veel te vroeg wereldberoemd en hij stierf toen het er net op leek dat hij de boel weer op een rijtje had.''