,,Duidelijk is dat de meeste belastingpichtigen nog geen flauw benul hebben van wat hun te wachten staat.'' Zo waarschuwt de Amsterdamse hoogleraar Jaap Zwemmer voor het op 1 januari 2001 ingaande nieuwe belastingstelsel. Zijn mededeling stond onlangs in een fiscaal vakblad hij stond dus te preken voor eigen parochie. Fiscale wetenschappers en belastingadviseurs lopen al jaren te hoop tegen de belastingherziening. Zij vinden haar oneerlijk, vrezen problemen op Europees niveau en voorzien chaos bij de uitvoering.

Net als bij de millenniumwisseling is het schrikbeeld groter dan het werkelijke gevaar. Een ruime meerderheid van de belastingbetalers vult, soms met hulp van een kennis of familielid, het aangiftebiljet al jaren probleemloos in. Sterker nog, een derde van hen vindt dat een leuke klus. Deze liefhebbers zijn vooral te vinden onder de computergebruikers. De gratis aangiftediskette van de Belastingdienst kent een trouwe klantenkring.

Onderzoek toont aan dat de digitale enthousiastelingen veel interesse hebben voor de belastingregels en elke verandering daarin. Daardoor fungeren ze als fiscale vraagbaak voor hun wijde omgeving. Overigens is de bij het aangiftebiljet gevoegde toelichting veruit de belangrijkste toevlucht voor de onzekere burger. De waardering ligt op een constant en hoog niveau. Slechts één op de tien lezers is ontevreden met het gratis gidsje. De los verkrijgbare folders die op een specifieke situatie ingaan, scoren nog beter. Niet iedereen wil afhankelijk zijn van de uitleg die de fiscus geeft. Eén op de vijf mensen die zelf het biljet invullen, raadpeegt een belastinggids. Dat is zinnig. Anders dan de officiële toelichting kiezen de commerciële gidsen uitdrukkelijk partij voor de belastingbetaler. Helaas leggen ze het wat de leesbaarheid betreft nogal eens af tegen de overheidsinformatie.

De populairste en meest compete commerciële gids is Elseviers belastingalmanak. De uitgever hoopt dat het nieuwe stelsel de opage opjaagt. Mensen die wat gespaard of belegd hebben, denkt hij als nieuwe lezers te verwelkomen. Deze mensen krijgen te maken met een nieuw systeem voor de belastingheffing over vermogens en de inkomsten daaruit. Deze vermogensrendementsheffing treft veel meer mensen dan de aloude vermogensbelasting. Een vermogen van meer dan 37.500 gulden (voor een alleenstaande) valt onder de nieuwe heffing. Daarom moet iedereen bij wie de Belastingdienst een (bescheiden) vermogen vermoedt, daar jaarlijks een uitgespitste opgave van doen.

Deze nieuwe heffing kan mensen stimuleren de afwikkeling van de belastingaangifte voortaan uit handen te geven. De laatste jaren tonen een langzame maar gestage groei van de groep belastingbetalers die buiten de privé-kring hulp zoeken als de blauwe enveloppe in de bus valt. Vooral de belastingadviseurs profiteren daarvan. Hun klanten worstelen meestal met een ingewikkelde fiscale situatie. Die kan zo compex zijn geworden door het uitbuiten van de wettelijke mogelijkheden om minder belasting te betalen. De wetgever pakt met het nieuwe stelsel die mogelijkheden rigoureus aan. In een overdreven ijver gebeurde dat bij sommige bepalingen op een verwarrende en geforceerde manier. Dat geeft de belastingadviseurs op de korte termijn extra werk. Ook het zoeken naar nieuwe constructies zal hun omzet opeveren. Maar dat is tijdelijk. De ingrepen van de wetgever maken het moeilijker veel geld te verdienen met belastingadvies aan Nederlandse particulieren. Verscheidene internationale adviseurs houden daarom hun Nederlandse praktijk voor gezien.

Niet-commerciële dienstverleners zoals rechtswinkels en de FNV-hulpverleners kijken met andere ogen naar hun klantenkring. Die omvat overigens slechts enkele procenten van de belastingbetalers. Dat zijn dan wel de meest kwetsbare personen. Bijvoorbeeld degenen die worstelen met het fiscaal gezien doodsimpele formulier voor de voorlopige teruggaaf van belasting; een voorbode van het nieuwe stelsel. Drieëneenhalf miljoen mensen die deels nooit met de fiscus te maken hebben gehad, kregen de afgelopen maanden zo'n formulier in de bus. Enkele dagen voor de sluiting van de inzendtermijn op 1 december had een miljoen geadresseerden dit biljet nog niet teruggezonden. Ze lopen daarmee de teruggaaf niet definitief mis; het levert hooguit vertraging in de uitbetaling op. Echt tussen de wal en het schip vallen de mensen die niet weten wat ze met belastingformulieren aanmoeten en die geen hulpverlener weten te bereiken. Maar afgezien van het ruim verspreide formulier voor de voorlopige teruggaaf, merken zij nauwelijks iets van de belastingherziening.

AERTJAN GROTENHUIS