Een aidstest van zwangere vrouwen heeft evidente voordelen. Maar deskundigen signaleren ook een aantal nadelen.

Mariël Croon

NEDERLAND IS NIET bepaald een voorloper in het testen van zwangere vrouwen op een HIV-infectie. Jaarlijks worden zo'n vijftien baby's rond de geboorte geïnfecteerd met het aidsvirus doordat hun moeders niet wisten dat ze het virus bij zich droegen. Dat zijn er vijftien te veel, want een behandeling kan de kans op overdracht van het virus terugbrengen van 30 procent tot minder dan 1 procent. De aanstaande moeder moet dan medicijnen gebruiken - de zogenoemde tripeltherapie - en afzien van borstvoeding. Soms wordt bovendien een keizersnede verricht.

In Frankrijk worden er dankzij deze behandeling vrijwel geen geïnfecteerde kinderen meer geboren. Zwangere vrouwen wordt daar al sinds 1993 routinematig een aidstest aangeboden. Engeland volgde afgelopen zomer. Ook in Nederland moet HIV tijdens de zwangerschap actief worden opgespoord, vindt minister Borst (Volksgezondheid). Verloskundigen en artsen moeten een aidstest aanbieden aan zwangere vrouwen met een verhoogd risico op aids, stelde zij deze maand in een brief aan de Tweede Kamer. Nu gebeurt dat nog niet systematisch, hoewel veel verloskundigen en artsen al vooruitlopen op de nieuwe maatregel en de test uit zichzelf aanbieden.

Iedereen is het er over eens dat HIV in de zwangerschap actief opgespoord moet worden. De nadelen - een straffe behandeling met mogelijke bijwerkingen - wegen niet op tegen de voordelen: voorkomen dat de baby geïnfecteerd raakt. Toch is de kwestie niet zo eenduidig als het lijkt. Tien dilemma's op een rij:

1 Het voorstel gaat niet ver genoeg, vindt een groep deskundigen. Alle zwangere vrouwen zouden informatie moeten krijgen over HIV. In het voorstel dat er nu ligt, moet de arts of verloskundige uitmaken of een vrouw tot een risicogroep behoort. ,,Dat beleid voldoet niet meer'', vindt Kees Boer, gynaecoloog en aidsbehandelaar in het AMC in Amsterdam. ,,Het leidt onder meer tot discriminatie.'' Hij vindt dat mensen zélf, op grond van voorlichting, moeten beslissen of ze risico hebben gelopen of niet. Een vrouw uit Rwanda die daar nooit heeft gevreeën of een risicovolle voodoobehandeling heeft ondergaan, hoeft zich dan niet te laten testen, maar een Amsterdamse die veel seksuele contacten heeft gehad, wel. Zónder dat ze hoeft te vertellen wat voor risico's ze precies heeft gelopen. Dat voorkomt dat mensen uit gêne dingen verzwijgen en het legt de verantwoordelijkheid bij de cliënt.

2 Formeel is het artsen en verloskundigen niet toegestaan elke zwangere vrouw een aidstest aan te bieden. Deze vorm van opsporing valt namelijk onder de Wet op het Bevolkingsonderzoek (WBO). Omdat een infectie met het aidsvirus, ondanks de nieuwe medicijnen die er nu zijn, door de Gezondheidsraad nog niet als een behandelbare aandoening wordt aangemerkt, is voor het aanbieden van de test aan alle vrouwen een vergunning nodig. De aidstest mag wél op indicatie worden aangeboden, dus aan vrouwen die tot een risicogroep behoren.

3 Zonder behandeling raakt één op de drie à vier kinderen rond de geboorte via hun geïnfecteerde moeder geïnfecteerd. Driekwart van de kinderen wordt dus voor de geboorte onnodig blootgesteld aan zware medicijnen. Of die op de lange termijn bijwerkingen hebben, is nog niet bekend. ,,Er zijn nog geen bewijzen, maar wel aanwijzingen dat een heel klein deel van de kinderen schade oploopt doordat de moeder in de zwangerschap medicijnen tegen HIV gebruikt'', zegt Kees Boer. ,,Dat moeten vrouwen zich realiseren voordat ze er aan beginnen. Alleen al daarom kun je vrouwen nooit dwingen om de medicijnen te nemen.''

4 Het lijstje risicofactoren biedt te weinig garantie dat alle infectiegevallen worden opgespoord. De risicoverhogende omstandigheden zijn intraveneus drugsgebruik; homoseksuele contacten; hemofilie; bloedtransfusies vóór 1985; veel wisselende contacten en onbeschermd seksueel contact in landen waar aids veel voorkomt.

,,Daarmee mis je iemand die in Thailand zijn verstandskies heeft laten trekken'', voert maatschappelijk werkster Marion Kreijenbroek van het AMC aan. Zij begeleidt in dit ziekenhuis vrouwen en kinderen met HIV en aids. ,,Of iemand die een kortstondige liefde heeft gehad met iemand die het virus bij zich droeg. Of iemand die de ziekte in Suriname of op de Nederlandse Antillen heeft opgedaan. Ook daar komt HIV steeds vaker voor.'' Het is niet bekend hoeveel mensen nu eigenlijk geïnfecteerd zijn. Ze kunnen immers jarenlang zonder klachten leven.

5 Juist bij medicijnen tegen aids is het belangrijk dat mensen gemotiveerd zijn om ze te nemen. Dat geldt dus ook voor het verrichten van een test in de zwangerschap. Als mensen onder druk worden gezet om zich te laten testen of behandelen, en ze de medicijnen niet regelmatig innemen, kan het virus resistent worden en zich verspreiden. Ongemotiveerde mensen kunnen daarom maar beter helemaal niet aan therapie beginnen, stelt Kees Boer.

6 Vrouwen krijgen met deze test een ongelooflijke verantwoordelijkheid op hun schouders. Dat is niet reëel, vindt Marion Kreijenbroek. ,,De mannen mogen niet overgeslagen worden.'' Ze maakte mee dat een gesluierde, streng islamitische vrouw zwanger werd van haar echtgenoot, die een drugsverleden had. De vrouw werd getest en was niet geïnfecteerd met HIV. Twee jaar later kwam ze terug voor de tweede zwangerschap. De aidstest bleek positief. In de tussentijd had haar echtgenoot haar alsnog besmet.

Kreijenbroek: ,,Het huwelijk is het grootste risico voor vrouwen. Daarbinnen kun je je niet wapenen. Ook mannen van zwangere vrouwen moeten dus de test aangeboden krijgen. Zij zijn moeilijk te bereiken, ze komen pas bij een dokter als ze echt ziek zijn. Dan is het te laat. Ik ken mannen die onbedoeld hun vrouw en kind in een vreselijke situatie hebben meegetrokken. Ze vinden het zelf vreselijk.''

7 De zwangerschap is eigenlijk een verkeerd moment om te ontdekken dat een vrouw geïnfecteerd is met HIV. De natuurlijke afweer is dan verminderd, waardoor de ziekte kan verergeren. Daarbij is het emotioneel extra zwaar voor vrouwen om juist dan te horen dat ze zijn geïnfecteerd.

Het zou beter zijn als mensen al voor de conceptie bij zichzelf te rade zouden gaan of ze tot een risicogroep behoren, vindt kinderarts/aidsbehandelaar Henriëtte Scherpbier van het AMC. ,,Hoe vroeger de ziekte wordt ontdekt, des te beter de kansen voor het kind.''

8 Een positieve aidstest legt een bom onder een gezin, zegt hoogleraar kindergeneeskunde Ronald de Groot uit Rotterdam. Vaak blijkt dan ineens dat de (aanstaande) vader biseksueel was, of een relatie had waarvan hij nooit heeft verteld. ,,De begeleiding is dus ongelooflijk belangrijk - de maatschappelijk werkster moet klaar zitten als je zo'n uitslag meedeelt. Je kunt niet op vrijdagmiddag zoiets vertellen en de mensen het weekend insturen.''

9 In Afrika is met goedkope medicijnen de besmetting van baby's goed terug te dringen, maar dat brengt een nieuw probleem met zich mee: de kinderen worden wees, omdat er voor hun moeders geen behandeling beschikbaar is. Er zijn al meer wezen dan geïnfecteerden.

10 Het stigma dat de ziekte veroorzaakt, weegt zwaar. Vrijwel alle vrouwen houden de ziekte geheim, vooral om ervoor te zorgen dat hun kind een normaal leven kan leiden. Dat brengt hen in een isolement, zegt Marion Kreijenbroek.

Voor buitenlandse vrouwen die afhankelijk zijn van hun man, brengt de test zelfs een bestaansonzekerheid met zich mee, vertelt ze.

Ze onderhouden vaak nog kinderen in hun moederland. Als ze geïnfecteerd zijn, worden ze verstoten, kunnen ze hun familie niet meer onderhouden en is er niemand die voor hen zorgt. Het is kiezen tussen twee kwaden.