Hoewel de verkoop van condooms stijgt, neemt onder sommige homo's de neiging toe om onveilig te vrijen. ,,We ontkennen het bestaan van dodelijke liefde.''

Aranka Klomp

FONS MEREL (34) noemt zichzelf ,,een nicht in hart en nieren''. Hij is dat altijd geweest, maar was een tijdje ,,in de war''. Uit een huwelijk, dat drie jaar geleden eindigde in een scheiding, kwam een dochter, die inmiddels vijf jaar is. Fons heeft zijn ,,voortplantingsplicht gedaan en vier grootouders blij gemaakt''. ,,Nu is het leven eindelijk aan mij. Ik wil onbeperkt, dus zonder condoom, genieten van mijn homoseksualiteit. Al wordt het mijn dood.''

Bewust onveilig vrijen wint onder een minderheid van de homoscene aan populariteit. Het begon enkele jaren geleden in San Francisco, waar HIV-geïnfecteerden elkaar opzochten in darkrooms om er condoomloos te vrijen. Inmiddels worden deze barebacking-party's ook in Europa georganiseerd. Het concept is hetzelfde gebleven, met één belangrijk verschil: de huidige bezoekers zijn lang niet allemaal HIV-geïnfecteerd. Het risico dat ze bereid zijn te nemen, zien ze als een ultiem eerbetoon aan hun geaardheid. Uit New York nam Fons een sticker mee die werd uitgedeeld in een homoclub. Hij heeft hem op zijn toiletdeur geplakt: 'Gaylife 's like a box of choclats: You buy it, eat till you drop and don't ask for a refund when you end up being sick.' Het is Fons' lijfspreuk geworden, want ,,als je je in het gayleven stort, moet je het zorgeloos en zonder beperkingen doen. En niet zeuren''.

Fons is bereid het risico te nemen, maar sommige anderen gaan veel verder en zijn gericht op zoek naar een HIV-infectie. De 'Fuck of Death' wordt deze 'ultieme kick' ook wel genoemd. Op Internet levert de zoekterm talloze gaysites op met oproepen van mannen die op zoek zijn naar iemand die 'the gift' (het HIV-virus) wil ontvangen of juist schenken. ,,Dat zijn allemaal maffe Amerikanen, die willen alles steeds extremer'', reageert Fons. ,,Als je me vraagt: wil je aids? Dan zeg ik: nee bedankt. Als je me vraagt: wil je het risico lopen? Dan zeg ik: oké.''

Zijn eerste barebacking-party bezocht hij in 1998 in New York. ,,Ik heb me nog nooit laten testen, dus ik weet niet of ik inmiddels besmet ben. Het kan me eigenlijk niet veel schelen. De sfeer op die party was zo relaxed en zo anders dan dat overspannen gepruts en die zorgelijke stemming in Nederlandse darkrooms. Ik vergat in New York helemaal dat ik het etiketje 'homo en dus risicogroep' droeg. Het was net of aids helemaal niet bestaat.''

Na New York nam Fons deel aan een paar party's in Duitsland en later ook in Nederland. ,,Die grote skin-to-skin-orgies zijn hier nog zeldzaam, maar ik weet wel precies in welke sauna's en darkrooms ik terecht kan voor seks zonder condoom. Daar gelden ongeschreven wetten. Iedere bezoeker weet daar: hier vindt onveilige seks plaats en iedere partner kan HIV-geïnfecteerd zijn.''

Het verlangen naar onveilige seks, is volgens een eigenaar van een homosauna in de hoofdstad het gevolg van ,,condoommoeheid''. In zijn zaak circuleren tegenwoordig geen condooms meer. ,,De stemming is er beter op geworden, het is alsof er een zucht van verlichting wordt geslaakt.'' Homoseksuelen zijn het zat altijd maar te worden gewezen op de risico 's, ze hebben genoeg van de goedbedoelde stapel folders-met-gratis-rubbertje op de bar van een gayclub en willen niet langer aan de dood moeten denken wanneer ze de liefde bedrijven.

,,In feite doen we hetzelfde als iedereen doet: we ontkennen het bestaan van dodelijke liefde'', legt Fons uit. ,,In de barebackingscene weet iedereen wat het risico is en we lullen er verder niet meer over. In feite zijn wij ons bewuster van de risico's dan veel jonge heteromensen. Ik hou mijn hart vast voor de dag dat mijn dochter thuiskomt en zegt: 'O, condooms, nee niet gebruikt, we hadden ze toevallig niet op zak. Volgende keer beter.' Ik denk dat jongeren het risico op aids voor lief nemen.''

Onderzoeksresultaten spreken Fons' veronderstellingen vooralsnog tegen. De onverschilligheid die onder sommige homoseksuelen heerst, lijkt nog geen algemene trend. De verkoop van condooms stijgt, de verwachte HIV-epidemie is tot op heden uitgebleven en Nederland kent een relatief laag aantal nieuwe aidsgevallen per jaar (in 1998 10 gevallen per miljoen inwoners tegenover bijvoorbeeld 93 in Spanje). Jonge mensen blijken goed op de hoogte van de risico's en gebruiken steeds consequenter condooms. Toch blijken mensen met wisselende seksuele partners hun kans op besmetting relatief laag in te schatten, terwijl zij tot een belangrijke doelgroep van de voorlichtingscampagnes behoren.

Dat was een van de conclusies van Marco Yzer, die op 15 november aan de Rijksuniversiteit Groningen promoveerde op de invloed van Vrij Veilig-campagnes op feitelijk gedrag. Yzer: ,,De kennis en het bewustzijn zijn aanwezig, maar mensen hebben nauwelijks het gevoel dat ze de kans lopen zélf besmet te worden. Aandacht voor veilig vrijen is vooral van belang bij mensen met meerdere partners. Nog steeds vrijt ongeveer de helft van deze groep soms of altijd onveilig. Het is gewoontegedrag.''

Petra Verweij is jongerenwerker in Utrecht en geeft voorlichting over HIV en andere seksueel overdraagbare aandoeningen in jeugdcentra en op scholen. Hoewel ze jongeren ,,niets meer hoeft te vertellen over de ins en outs van HIV'', ervaart ze ook gelatenheid. ,,Jongeren, zowel hetero's als homo's, kopen zonder schroom condooms, dat is een positieve ontwikkeling. Het probleem is dat ze denken dat ze met die aanschaf de kans op aids afkopen. Er heerst steeds meer een houding van: ik gebruik soms condooms, dus het zal zo'n vaart wel niet lopen.''

Toch wil Verweij geen verband leggen tussen verschijnselen als barebacking en de houding van seksueel actieve jongeren in het algemeen. ,,Wat ik wel zie is dat jonge mensen er steeds meer vanuit gaan dat aids binnenkort te genezen zal zijn. Dat maakt ze misschien iets onverschilliger. Het is zaak om condoomgebruik zo vanzelfsprekend te maken, dat jonge mensen het rubbertje als logisch onderdeel van een vrijpartij zien. Je trekt je broek uit en je condoom aan.''

,,Jonge homo's gedragen zich niet anders dan hetero's'', reageert Fons. ,,Het mag dan nu allemaal best goed gaan met het condoomgebruik, maar zie de gayscene maar als een voorhoede. Dat wij ons steeds minder druk maken om aids zegt iets over de tijdgeest. We gaan weer terug naar de hippietijd: we willen zorgeloze liefde, zonder die permanente moraal die men ons predikt.'' Want een overkill aan voorlichting maakt nonchalanter, bemerkt Fons bij zowel homo- als heterovrienden. ,,Er is soms zelfs irritatie als het woord aids valt. Het is te vergelijken met beelden van oorlog en honger op de televisie: alles went en na verloop van tijd zapt iedereen vermoeid en zuchtend door. Dan denk je: ja erg sneu voor die hongerige kindertjes, maar ik zit nu even te eten, ja.''

Bronnen: 'Mass Media Campaigns to promote Safe Sex: An evaluation of public campaigns in the Netherlands', Marco C. Yzer (1999), 'Nederland gebruikt ze...omdat soa overal verkrijgbaar zijn', Stichting soa-bestrijding (1999), 'Veilig Vrijen en Condoomgebruik bij Jongeren en Jong-volwassenen', Nederlands Instituut voor Sociaal Sexuologisch Onderzoek (1999).