Morgen wordt hij negentig, Nederlands oudste en produktiefste schrijver. In zijn leven en werk weerspiegelen zich hoogte- en dieptepunten van de twintigste eeuw. Op zijn twintigste debuteerde hij met de dichtbundel Terugkeer en vorig jaar oktober verscheen met de verhalenbundel De schellenboom, het sluitstuk van een meer dan honderd titels omvattend oeuvre: dichtbundels, verhalen, romans, historische studies, biografieën (onder andere van Oldebarneveld en Schimmelpenninck), toneelstukken en hoorspelen. In 1963 kreeg hij de P.C. Hooftprijs en in 1979 ontving hij van de Rijksuniversiteit Groningen een eredoctoraat in de letteren.

Behalve veel lof heeft hij ook blaam geïncasseerd. Wegens zijn lidmaatschap van de CPN werd hij tijdens de Koude Oorlog uit de literaire gemeenschap gestoten. En nog steeds overkomt het hem dat interviewers hem reduceren tot die episode, hoewel hij al bijna dertig jaar geleden met de CPN brak. ,,We gaan het toch niet alleen maar over politiek hebben, hè'', vraagt hij. Nou nee, zeg ik, maar het hoort er wel bij. Zelf begint hij over de liefde. ,, Ik ben twee keer getrouwd geweest met dezelfde vrouw. Mijn twee kinderen hebben dezelfde moeder uit verschillende huwelijken. Kort voor de Tweede Wereldoorlog zijn we gescheiden en vlak erna hertrouwd. Dat had te maken met mijn oorlogservaringen, vooral in het kamp Amersfoort. Zij was op dat ogenblik het voornaamste in mijn leven. We zijn van 1932 tot 1938 getrouwd geweest en daarna van 1945 tot haar dood in 1975.

Op het ogenblik heb ik de de pech dat mijn lieve vriendin die beneden mij woont, al een paar maanden in het ziekenhuis ligt. Ik moet me dus even in mijn eentje door het leven zien te slaan. Dat klinkt dramatischer dan het is. Behalve de thuiszorg, heb ik een dochter die in Amsterdam woont. Mijn zoon is internist. Hij is ooit begonnen als slavist (hij vertaalde Tolstojs Oorlog en Vrede - E.E.), maar veranderde van richting omdat hij zo'n hekel aan de Sovjet- Unie kreeg.''

Zelf is Theun de Vries autodidact. Na de vierde klas verliet hij het gymnasium in Apeldoorn, de stad waar zijn ouders vanuit Friesland heen waren getrokken. Daarna volgde hij een opleiding tot bibliothecaris, werkte enige jaren als assistent in de openbare bibliotheek te Sneek en werd vervolgens redacteur van De Tribune, De Waarheiden De Vrije Katheder. Het grootste deel van zijn leven heeft hij van de pen geleefd en produceerde hij het ene lijvige en goed gedocumenteerde boek na het andere.

Was er met zo'n productie nog wel tijd voor een gezin en een liefdesleven?
"Maak je daarover maar geen zorgen. Ik heb veel lieve vrouwen ontmoet en ik hoor bij die ellendige mannen die er niet af kunnen blijven. Ik ben een geboren hetero. Vrouwen heb ik in mijn leven ontzettend nodig gehad, ik heb ze steeds gezocht en ook steeds gevonden. Daar ben ik die vrouwen nog altijd dankbaar voor, al heb ik hen niet allemaal even lief behandeld.''

Bent u als negentigjarige voortdurend bezig de balans van uw leven op te maken?
"Dat leven is maar een oogwenk in de eeuwigheid. Het lijkt allemaal zo razendsnel te zijn gegaan. Dat is een algemeen bevinden van heel oude mensen. In mijn jonge jaren had ik helemaal geen hoge levensverwachting. Ik dacht: als ik de dertig haal, dan ben ik al heel gelukkig.

"Ik ga mijn levensloop inderdaad vaak na. Dan denk ik aan dingen die ik anders had moeten doen, bijvoorbeeld vriendschappen die ik heb afgebroken. Ik was iemand die invallen volgde _ dat zit ook een beetje in mijn werk. Ik liet me snel meeslepen door een bepaald onderwerp en als ik bezig was dat uit te werken, werd ik al weer gegrepen door iets anders. Ongedurig.

"Maar ik ben helemaal niet ontevreden. Ik vind het een voorrecht dat ik mijn talent heb kunnen gebruiken. Eigenlijk zijn er veel tegenstrijdigheden in mijn leven. Ik ben een romanticus, maar ook een realist. Ik ben een atheïst, maar Religionsfreundlich, vooral als het om ketters gaat. Ik zoek de mensen op omdat ik wil opgaan in een groter verband en aan de andere kant ben ik een teruggetrokken individualist. Zo is het ook in mijn omgang met mensen - daar is iets tegenstrijdigs in. Maar echte morele dilemma's ken ik niet. Ik ben niet zo'n moralist.''