Verslag van Hacking at the End of the Universe

'Computernetwerk vormt basis voor teledemocratie'

Dick van Eijk en Dirk Limburg

'Hacking at the End of the Universe near Lelystad'. Een groot bord naast de weg naar Harderwijk geeft aan waar het driedaagse evenement plaatsvindt waar zo'n duizend computerhobbyisten uit alle windstreken voor naar Nederland zijn gekomen.

7 AUG. 1993 Duitsers, Italianen, Australiërs, Israeliërs en Amerikanen. Jonge mannen, maar toch nog vrij veel vrouwen. Lange haren, een enkele rode hanekam, maar ook kantoorkapsels - de doorsnee jeugd.

Hackers heten in de volksmond computerkrakers, maar lang niet iedereen houdt zich daarmee bezig. Wel verkennen ze de grenzen van wat er mogelijk is met computer- en telefoonnetten, meestal volstrekt legaal, maar soms ook niet. De meer dan gemiddelde belangstelling voor techniek hebben ze gemeen, maar bij menigeen gaat die gepaard aan een ontwikkeld maatschappelijk en politiek bewustzijn.

(Lid van de Chaos Computer Club. Foto: www.ontika.net/heu)

Naast een sloot hurkt een PTT'er voor een geopende schakelkast. ,,De lijn ligt er al weer uit, maar met een beetje geluk hebben we het straks voor elkaar.'' Speciaal voor het evenement heeft de PTT acht lijnen aangesloten op het ANWB Groepskampeerterrein Het Larserbos, waar de hackers en phonephreaks zijn neergestreken.

Aan de media is deze ontmoeting van de computerunderground niet onopgemerkt voorbij gegaan. ,,Ik ben van Nova'', kondigt een man aan bij de tent die als receptie dient. Meteen daarna meldt zich een fotograaf van de Volkskrant, direct gevolgd door de man van het ANP. Australische, Italiaanse, Britse en Nederlandse televisieploegen lopen er al rond. De underground is blijkbaar iets op het spoor.

Dat nieuws is de wereld van de grensoverschrijdende computernetwerken, waarvan Internet het belangrijkste is. De camping is via de telefoonlijnen rechtstreeks met meer dan een miljoen computersystemen, en dertig miljoen mensen op alle continenten zijn vanaf deze plek bereikbaar.

Rop Gonggrijp, van het alternatieve computertijdschrift Hacktic dat de bijeenkomst organiseert, vindt de belangstelling van de pers meegenomen, maar is vooral blij dat er tijdens deze drie dagen voor het eerst open overleg is tussen hackers en hun 'tegenspelers', de beheerders van de computersystemen.

Op het campingterrein gonzen gehuurde stroomgeneratoren die de sheltertjes en groene legertenten van stroom voorzien. Niet voor de verlichting, maar vooral voor de vele meegebrachte computers. Boven het terrein is het een wirwar van blauwe gedraaide draden die eindigen in de tentjes en het netwerk vormen dat ze met de wereld verbindt. Ondanks de vele regenbuien slagen de netwerkbeheerders erin de verbinding in stand te houden

Een unieke prestatie die volgens een Duitse bezoeker een vermelding in het Guinness Book of Records waard is. De kantine van het terrein, dat vooral bekend is van de jaarlijkse tentenshow van de ANWB, ziet er met een hondertal computers van alle merken en types uit als een zeer rommelig kantoor.

Op dit soort bijeenkomsten zie je meestal alleen maar spelletjes en muziekprogramma's op de beeldschermen, maar hier wordt driftig getypt en heeft iedereen tekst op zijn scherm. Er worden elektronische brieven (E-mail) gestuurd naar bekenden en onbekenden in alle landen van de wereld. Er worden databanken in tal van steden geraadpleegd, computerprogramma's heen en weer gestuurd en via de toetsenborden gekletst met Jan en alleman, waar die zich ook bevinden. De meeste gesprekken zijn oppervlakkig en het is vooral de sensatie van de toevallige ontmoeting die de hackers nachtenlang aan het scherm kluistert.

In een tent met ruimte voor een man of vijfhonderd wordt gecongresseerd over onderwerpen als netwerken, telefonie en de wetten die het hacken moeten tegengaan. De fora worden bemand door deskundigen uit bedrijfsleven, universiteiten en underground. Naast de grote bijeenkomsten zijn er workshops.

II

Soms zijn computerverbindingen gewoon de gemakkelijkste manier om met elkaar te communiceren. Tussen Servië en Kroatië bijvoorbeeld is nauwelijks telefoon- of faxverkeer mogelijk. Een groep Duitsers heeft ervoor gezorgd dat Serviëers en Kroaten met elkaar van gedachten kunnen wisselen, en dat zij hun berichten over de gehele wereld kunnen verspreiden zonder tussenkomst van generaals en andere autoriteiten.

Het initiatief ontstond rond een groepje mensen die zich bezighielden met civiele verdediging als alternatief voor militaire verdediging en met het begeleiden van oppositionele groepen in dictatoriaal geregeerde landen.

,,We waren al wel een tijdje met datacommunicatie bezig, maar op een gegeven moment hebben we zelf maar een bulletinboard opgezet'', vertelt Rena Tangens. Een bulletinboard is en combinatie van een elektronisch prikbord waarop boodschappen kunnen worden achtergelaten die voor de openbaarheid zijn bestemd, en een stelsel van elektronische brievenbussen voor correspondentie van persoon tot persoon. Voor hun bulletinboard ontwikkelden ze een bijzonder programma, dat de gebruiker naar wens in vijf verschillende talen kan toespreken.

Dat kwam van pas toen een van de mensen van Zerberus, zo heet zowel het oorspronkelijk bulletinboard als het programma dat daarop draait, naar Joegoslavië trok. Hij had daar contact gelegd met mensen van verscheidene vredesgroepen. Samen met hen zette hij zowel in Belgrado als in Zagreb een bulletinboard op. Wie in Servië of Kroatië zelf een computer en een modem heeft, kan daarmee verbinding maken, maar wie daarover niet beschikt kan ook op het kantoortje van de lokale vredesorganisatie boodschappen intikken of lezen.

Het computerprogramma kent ook Servo-kroatisch. Elke nacht worden alle ingetikte boodschappen via een computer in Oostenrijk, waarmee zowel vanuit Servië als vanuit Kroatië verbinding mogelijk is, uitgewisseld.

Het Zerberus-programma draait inmiddels op een aantal computers in Duitsland, die onderling elke dag berichten uitwisselen. Ook de berichten uit het voormalige Joegoslavië zijn zo voor Duitsers te volgen. Tot de meest gelezen berichten behoren de dagboekfragmenten van Wam Kat, een Nederlander in Zagreb. Hij schrijft in het Engels, en zijn teksten worden in Duitsland door vrijwilligers vertaald. Omdat het Zerberus-net ook verbindingen heeft met computers in andere landen, kunnen inmiddels ook computeraars in Nederland en elders kennisnemen van de wederwaardigheden van Kat en van gwone mensen in Servië en Kroatië.

Tangens: ,,Vaak gaat het om heel simpele dingen: wat een brood vandaag kost, of er water is in een bepaald dorp, waarvandaan er vluchtelingen zijn aangekomen in een kamp, wanneer er vrachtwagens met hulpgoederen aankomen, wie behoefte heeft aan bepaalde goederen, maar ook bijvoorbeeld informatie over dienstweigeraars in Servië.

Ook werden de ervaringen beschreven van mensen die voor het eerst van hun leven een verkiezingsaffiche ophingen, met een penseel en een kopje lijm.'' Bij de verspreiding in Nederland speelt de Antenna Foundation uit Nijmegen een belangrijke rol. Die heeft er onder meer voor gezorgd dat in de Willem I Kazerne in Den Bosch een computer staat waarop de daar aanwezige vluchtelingen de berichten uit Joegoslavië in hun eigen taal kunnen lezen, maar ook zelf berichten naar Joegoslavië kunnen sturen. De computers en andere apparatuur die nodig was voor het opzetten van het Joegoslavische deel van het net zijn geschonken door Duitsers die modernere spullen aanschaften.

Maar een computernet is niet genoeg, benadrukt Tangens: ,,Je hebt ook een sociale infrastructuur nodig. Sowieso kunnen veel mensen niet eens lezen en schrijven. De boodschappen die mensen op het net zien, moeten ze weer aan vrienden, familie, bekenden doorgeven.''

De Antenna Foundation biedt zelf op haar computer toegang tot een gigantische hoeveelheid informatie over mensenrechten, milieu, derde wereld, aids en dergelijke. Hiervan wordt vooral gebruik gemaakt door actiegroepen en andere niet-gouvernementele organisaties. Inmiddels zijn er ruim 280 gebruikers, waaronder ook particulieren, maar doorgaans zijn die ook actief op een van de genoemde gebieden.

Antenna biedt onder meer de mogelijkheid de tienduizenden pagina's documenten van de mensenrechtenconferentie in Wenen en de wereldmilieuconferentie in Rio de Janeiro te raadplegen en op trefwoord te doorzoeken. Door de manier waarop organisaties als Zerberus en Antenna gebruik maken van de mogelijkheden die moderne computernetten bieden, komt een grote hoeveelheid informatie ongefilterd beschikbaar voor veel meer mensen. Op hackersbijeenkomsten wordt nog altijd veel over techniek gepraat, maar wat je met die techniek kunt doen gaat een steeds belangrijker rol spelen.

III

Onder een afdakje van plastic vuilniszakken, voor een kleurrijke tent, staat de meest opmerkelijke computer van Flevoland en omstreken. In de buurt verzamelde stenen vormen de toetsen, mos en aarde de rest van het toetsenbord.

Met inkt zijn letters op de stenen aangebracht. Het is alsof Fred Flinstone net tussen de struiken is verdwenen. De Stonehengecomputer, zoals Mathilde mP haar schepping heeft gedoopt, werkt echt. Een van handige jongens van de organisatie weet er binnen de korste keren mee verzeild te raken in allerlei databanken in Amerika.

,,Mijn eerste computer vond ik bij de vuilnis'', vertelt Mathilde. ,,Er was tomatensoep over het toestenbord gegaan en met een hamer een gat ingeslagen. Ik ben toen met balpenveertjes de toetsen gaan vervangen. Ik snapte niets van programma's of zo, ik wist alleen iets van toetsen.''

Langzamerhand verdiepte ze zich meer in in computers en raakte ze na de mechanica ook met de elektronica van het toetsenbord vertrouwd. Mathilde noemt zich een ,,all-round kustenaar, voor wie het werken met techniek ook een hoop gein inhoudt''.

,,Deze computer moet je zien tegen de heiligheid waarmee die apparaten doorgaans zijn omgeven. Het is een beetje sarren.'' Daarnaast speelt voor haar een rol dat spelen met computers een jongensaangelegenheid is. Jongens klagen wel dat er altijd zo weinig meisjes op bijeenkomsten als deze zijn, maar als die er zijn staan ze ook meteen in de schijnwerper wegens hun sekse.

,,Dat heb ik willen doorbreken. Nu zien ze meteen: okee, je kunt het ook. Dan maakt het niet meer uit wat je bent.'' Om dit toetsenbord te maken heeft ze een bestaand toestenbord gehackt: nagegaan wat voor signalen er precies vanaf welke toets werden verstuurd. Eigenlijk wilde ze het hele toetsenbord van afval maken, maar ze kon op de camping onvoldoende blik bemachtigen om schakelaars van te maken. Nu zitten er onder de keien gewone microschakelaars. Voor toetsen die je tegelijk met een andere toets moet indrukken, shift en control, bedacht ze een speciale oplossing, omdat het onhandig is om op twee keien tegelijk te leunen (je moet namelijk vrij hard op een kei drukken om een letter op het scherm te krijgen): twee stukken fietsband gevuld met water waarin je moet knijpen.

,,Eigenlijk had ik grotere keien willen gebruiken, maar die waren hier niet genoeg te vinden. Tijdens het verzamelen ervan dacht ik toch al: waar ben ik mee bezig. Terwijl al die mensen hier met laptops rondlopen en op Internet (een internationaal computernet) zitten, loop ik hier met een emmertje met stenen.''

IV

Wau Holland-Moritz was in 1981 een van de grondleggers van de roemruchte Duitse Chaos Computer Club in Hamburg. Vanuit zijn huidige woonplaats in de voormalige DDR is hij druk bezig met het tot stand brengen van wat hij de teledemocratie noemt. Daarbij oefenen de burgers via computernetwerken rechtstreeks invloed uit op de overheid en kan de hele middenlaag van de bureaucratie volgens hem verdwijnen.

Hij ziet dat om hem heen al gebeuren bij de bezuinigende overheid, maar ook bij een bedrijf als Volkswagen dat van plan is het middenkader uit de organisatie te verwijderen. Volgens Moritz hebben de moderne media, computers en fax geleid tot de val van het communisme in 1991 en staat het overblijvende kapitalistische systeem nu voor een ingrijpende verandering.

Hij legt een verband met de in 1991 begonnen beëindiging van de Europese staatmonopolies op het gebied van post en telecommunicatie. Niet toevallig en in zijn ogen extra grappig, omdat Lenin in Staat en Revolutie schrijft dat hij de Deutsche Post als voorbeeld voor de opbouw van de communistische staat beschouwde.

De computernetwerken luiden volgens hem het einde van de territoriale staatsgedachte in. Op bulletinboards doet het er niet toe waar je huis staat. Hij voorspelt dat volgend jaar de computernetwerken door steeds bredere lagen van de bevolking gebruikt zullen gaan worden en dat over enige tijd computers net zo algemeen in huiskamers zullen zijn als nu televisies. Met het belangrijke verschil dat er dan tweerichtingsverkeer zal plaatsvinden. Dat de consument van informatie en verstrooiing ook producent van allerlei informatie kan zijn. Opbellen naar een tv-programma is nu net als het schrijven van een ingezonden brief naar een krant, iets waartoe men niet makkelijk overgaat. En als men de stap neemt, is het maar de vraag of het openbaar gemaakt wordt. Het netwerk kent die drempel niet en nu al zijn er duizenden gespreksgroepen op het netwerk waar iedereen vrijelijk zijn stem kan laten horen.