De huidige Russische verontwaardiging over de afluistertunnel onder de Sovjet-ambassade in Washington is een getrouwe kopie van eerdere Amerikaanse verontwaardiging over KGB-acties in en onder de VS-ambassade in Moskou.

Door onze correspondent COEN VAN ZWOL

MOSKOU, 6 MAART. "Het is een gigantische microfoon van acht verdiepingen, direct aangesloten op het politburo", riep de Texaanse Afgevaardigde Dick Armey in 1985 verontwaardigd. In mei 2000, vijftien jaar later, werd de nieuwe Amerikaanse ambassade in Moskou opgeleverd. Dezelfde Armey, inmiddels leider van de Republikeinse meerderheid in het Congres, mopperde: "Eigenlijk zou het Kremlin de rekening moeten betalen."

Dit weekeinde onthulde The New York Times dat de CIA en de National Security Agency in de jaren tachtig een afluistertunnel van honderd miljoen dollar onder de Sovjet-ambassade in Washington hebben laten gegraven. Veel heeft die investering niet opgeleverd, want de operatie werd verraden door FBI-agent Robert Hanssen. Maar het nieuws plaatst Amerikaanse verontwaardiging over de gang van zaken rond de VS- ambassade in Moskou wel in perspectief.

Tijdens de detente in de jaren zeventig kwamen president Nixon en partijleider Brezjnjev overeen de wederzijdse ambassades uit te breiden. Terwijl de Sovjets begonnen aan hun bunker aan Wisconsin Avenue, verrees vanaf 1979 een gebouw van acht verdiepingen in het hart van Moskou. In 1985 werd de bouw plotseling stopgezet. Russische arbeiders in dienst van de KGB zouden duizenden zendertjes in de constructie hebben geplaatst. "De meest massieve, subtiele en bekwaam uitgevoerde afluisteroperatie ooit", concludeerde een commissie van de Amerikaanse Senaat.

Het is onduidelijk hoeveel zendertjes zich werkelijk in de ambassade bevonden, omdat de Russen detectie onmogelijk hadden gemaakt. Microfoons vindt men met een apparaat dat via microgolven verborgen elektronische circuits in trilling brengt. Grote delen van de constructie bleken echter dezelfde dichtheid als een circuit te hebben, zodat de detectie-apparatuur overal uitsloeg. Om het gebouw te beveiligen, moest men het slopen. De Amerikanen doopten een naburige kerk, door de KGB ingericht om signalen op te vangen, tot 'Onze Lieve Vrouwe van Eeuwige Surveillance'.

Washington was uitermate verbolgen over de perfiditeit van Moskou. Omdat de overeenkomst over de ambassades op basis van wederkerigheid was gesloten, mocht de Sovjet-Unie haar ambassade in Washington ook niet betrekken. In 1991, vlak na de val van de Sovjet-Unie, gaf de nieuwe leider van de KGB, Vadim Bakatin, de Amerikanen als gebaar van goede wil een schema van alle zenders in hun ambassade. Zijn collega's zagen dit als hoogverraad, de Amerikanen vreesden echter nieuw bedrog en besloten tot een peperdure oplossing. In 1995 werd de bouw van de ambassade in Moskou hervat onder de codenaam 'Operatie Hoge Hoed'. De bovenste twee verdiepingen van de ambassade maakten plaats voor vier nieuwe verdiepingen, waar de hogere diplomaten en de geheime activiteiten werden gehuisvest. In de 'vuile' onderste zes verdiepingen was plaats voor de meer routinematige activiteiten. Driehonderd rigoureus gecontroleerde Amerikaanse bouwvakkers gingen aan de slag achter een Christo-achtige façade van witte lakens. Ze werden hermetisch van de omgeving afgesloten; de werkomstandigheden waren die van een boorplatform in Alaska, maar dan midden in een miljoenenstad. Alle bouwmaterialen kwamen rechtstreeks uit Amerika. Bij de aanschaf werden mantelbedrijven opgezet, zodat de leveranciers niet wisten voor wie ze werkten.

Het kostte ruim 370 miljoen dollar, maar misschien is de vorig jaar opgeleverde ambassade in Moskou nu wel veilig. De honderd miljoen voor de afluistertunnel in Washington is in elk geval weggegooid geld. "De Amerikanen hebben een vreemde passie voor tunnels", sneerde gisteren de woordvoerder van de SVR, de Russische geheime dienst buitenland. Daarmee verwees ze naar een afluistertunnel onder Oost-Berlijn in de jaren vijftig, die werd verraden door spion Kim Philby.

De CIA liet gisteren van haar kant uitlekken op het idee te zijn gekomen door een in 1978 ontdekte afluistertunnel onder de oude Amerikaanse ambassade in Moskou. In een holte onder de kelder zou toen een KGB'er met koptelefoon zijn aangetroffen. Waarom men honderd miljoen dollar uitgaf om een mislukt sovjetplan over te doen, blijft onduidelijk. Maar nu zijn de Russen verontwaardigd. De Amerikaanse chargé d'affaires in Moskou is ontboden voor tekst en uitleg. "Een grove schending van de Weense conventie over diplomatieke immuniteit en privileges", zeggen diplomaten. En het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken laat weten nooit iets te hebben geweten van de tunnel.

Zie ook:

Spion: VS groef tunnel onder Sovjet ambassade Washington (5 maart 2001)