Het vroege werk van Gao Xingjian, de winnaar van de Nobelprijs voor literatuur, is het invloedrijkst. Maar zijn beste toneelstukken en boeken stammen uit de jaren negentig.

Door MICHEL HOCKX

LEIDEN, 13 OKT.Decennia lang heeft de Chinese literaire wereld gewacht op haar eerste Nobelprijswinnaar. Gisteren was het dan eindelijk zo ver: de hoogste mondiale literaire eer werd gegeven aan de toneel- en romanschrijver Gao Xingjian, geboren in 1940 in de Chinese provincie Jiangsu, en sinds 1987 woonachtig in Parijs. Gao heeft de Franse nationaliteit, maar schrijft bij mijn weten uitsluitend in het Chinees.

Toepasselijker kan het haast niet. Na al die jaren gaat de prijs naar een auteur die eens beroemd werd met een toneelstuk waarin alle personages tien jaar lang op een bus staan te wachten die maar niet wil komen. Dat toneelstuk, getiteld De bushalte, werd voor het eerst opgevoerd in Beijing in 1983. De opvoering veroorzaakte grote opschudding, niet alleen wegens de baanbrekende structuur (die veel te danken had aan Wachten op Godot), maar vooral om het fantastische taalgebruik, de sprankelende humor, en de subtiele verwijzing naar de tien zinloze jaren van de Culturele Revolutie. Tijdens de vroege jaren tachtig was Gao veruit de voornaamste exponent van het Chinese experimentele theater, dat brak met de voorschriften van het socialistisch realisme en de dramaturgische theorieën van Stanislavski. Gao was onder liefhebbers van de literaire avant-garde razend populair in die jaren, en de opvoeringen van zijn werken, in het Volkstheater van Beijing, waren ware happenings. Waarschijnlijk mede daardoor begon Gao de aandacht van de autoriteiten te trekken, die subversieve elementen in zijn niet uitgesproken politieke werk meenden te ontdekken. Halverwege de jaren tachtig kwam Gao in de problemen en besloot hij uiteindelijk China te verlaten en zich te vestigen in Frankrijk. Frans kende hij al, want hij had oorspronkelijke Franse taal en literatuur gestudeerd en Franse literaire werken vertaald.

In Parijs ging hij door met het schrijven van toneelstukken en romans in het Chinees. In China kon hij niet meer publiceren, zodat zijn meeste latere werk verscheen bij uitgevers in Hong Kong en Taiwan. In 1990 kreeg hij het definitief aan de stok met de autoriteiten in Beijing toen hij kwam met het toneelstuk Vluchten, dat gebaseerd is op de gebeurtenissen rond het Plein van de Hemelse Vrede. Overigens kreeg hij het net zo zeer aan de stok met vertegenwoordigers van de studentenbeweging, die zichzelf en hun idealen onvoldoende nauwkeurig verbeeld vonden. Het toneelstuk voert inderdaad de demonstranten amper als helden op, en de boodschap dat de vlucht de voorkeur verdient boven verzet werd Gao niet in dank afgenomen.

Meer dan om zijn zeldzame politiek-getinte boodschappen wordt Gao echter gewaardeerd om zijn literaire talenten. De critici zijn het er over eens dat Gao's vroege werk bijzonder invloedrijk was binnen Chinese literaire kringen, maar dat het hoogtepunt van zijn oeuvre wordt gevormd door zijn latere werken, waaronder de roman Zielenberg (1990) en de toneelstukken Tussen leven en dood (1991) en Dialoog en wedervraag (1992). Als karakteristiek voor zijn latere oeuvre wordt gezien de unieke wijze waarop hij inheemse Chinese culturele en religieuze tradities (met name het Zen-boeddhisme) en westerse invloeden met elkaar vermengt en vormt tot een kunstzinnig geheel dat niet in bestaande oosterse of westerse esthetische begrippen te vatten is.

Gao Xingjians werk was tot gisteren slechts in kleine kring bekend. Er bestaan Engelse en Franse vertalingen van vrijwel al zijn belangrijkste werken, maar nog geen Nederlandse. Ook in China zal men opkijken van de beslissing van het Nobel comité. Voor de meeste Chinese lezers zal Gao een onbekende zijn, om de simpele reden dat zijn werk na 1986 nooit in China gepubliceerd mocht worden.

Zie ook:

Gao krijgt Nobelprijs literatuur (12 oktober 2000)
Nobelprijs economie voor twee Amerikanen (11 oktober 2000)
Nobelprijs voor drie IT-pioniers (10 oktober 2000)
Onderzoek zenuwcellen met Nobelprijs bekroond
(9 oktober 2000)

( a d v e r t e n t i e s )